‘Gebruik geen drugs, luister naar mijn muziek!’ Dit schrijft Sander Germanus (Amsterdam, 1972) zelfverzekerd op zijn website. Woorden die je niet direct verwacht van een componist van modern-klassieke muziek. Hierbij denken velen immers eerder aan onbegrijpelijke ‘plink-plonk’ dan aan geestverruimende klanken.
Een verfrissend geluid van iemand die een eigen compositiemethode ontwierp, de zogenoemde ‘horizontale harmonie’. Ehm… Wat moeten we ons daarbij voorstellen? Op 18 mei gaan we het horen. Dan klinkt de wereldpremière van Im Vortex, gecomponeerd in opdracht van de NTRZaterdagMatinee voor Ensemble Musikfabrik. Ik vroeg Germanus naar het hoe en waarom van zijn stuk en van zijn compositiemethode.
Desoriëntatie
Ten eerste: waarom de titel Im Vortex?
‘Im Vortex is Duits voor ‘in de vortex’, dat vind ik mooi klinken. Het is bovendien toepasselijk omdat het stuk wordt gespeeld door een Duits ensemble en ook in Keulen wordt uitgevoerd. Een vortex (of wervel) is een algemene term voor een draaiende beweging in natuurverschijnselen als een orkaan (lucht) of een draaikolk (water). Ik heb allerlei vormen van vortices vertaald naar muziek, alsof de luisteraar er zelf in zit, vandaar Im Vortex.’
‘De vraag is natuurlijk hoe dat zou zijn, want wie dat ooit heeft meegemaakt kan het niet navertellen. Maar goed. Elk gedeelte in mijn stuk belicht losjes een andere verschijningsvorm van een vortex. Het thema sluit aan bij mijn algemene muzikale doel: desoriëntatie teweegbrengen. Daarbij streef ik overigens wel naar een prettig soort verwarring. Duizeligheid zoals in een vortex hoort daarbij. We kunnen al gedesoriënteerd raken door een plaatje, puur omdat onze hersenen het anders interpreteren op basis van wat zij gewend zijn.’
Tonen tussen de ‘spleten van de piano’
‘Zo kun je in muziek desoriëntatie bewerkstelligen door te spelen met onwrikbaar in ons brein gehamerde klanken en ritmische patronen. Als je structureel de daaraan gekoppelde verwachtingspatronen doorbreekt raakt de luisteraar ‘verdwaald’. Zo formeer ik bijvoorbeeld ongebruikelijke akkoordprogressies met behulp van kwarttonen. Dat zijn zogenoemde ‘microtonen’ die kleiner zijn dan we in het westerse toonsysteem gewend zijn. – Kortweg de tonen die zich verbergen in de ‘spleetjes’ tussen de witte en zwarte toetsen van de piano.’
‘Een tweede manier van ontregeling zit hem in het gebruik van wat ik ‘tempocirkels’ noem. Zo lijkt een passage in Im Vortex constant te versnellen of vertragen doordat ik kortere of langere notenwaarden gebruik. – Echter zonder dat de muziek daadwerkelijk sneller of langzamer wordt. Vergelijkbaar met de schijnbaar eindeloos rondjes lopende mannetjes in de litho Klimmen en dalen van M.C. Escher.’
Horizontale harmonie
Je spreekt vaak over ‘horizontale harmonie’, wat moeten we ons daarbij voorstellen?
‘Dat wortelt in mijn fascinatie voor bovengenoemde microtonen, waarmee ik me al sinds de jaren ’90 bezighoud. De gangbare klassieke muziek was gebaseerd op akkoorden, die al naar gelang hun samenstelling verschillende emoties oproepen. Dat is een verticale benadering van muziek, want die drie, vier, of meer tegelijkertijd klinkende tonen liggen boven elkaar. Ik streef juist naar een horizontale aanpak, waarin stemvoering belangrijk is.’
‘Orenschijnlijk doodnormaal klinkende akkoorden geef ik een andere ‘emotie’ mee door ze in een andere context te plaatsen. Hierin spelen kwarttonen een belangrijke rol, omdat die een verrassend en vervreemdend effect hebben. Kort gezegd: in verticale harmonie bepalen de samenklanken zelf het gevoel, bij horizontale harmonie wordt die opgewekt door de omliggende akkoorden.’
Ronddraaiend puin
‘In Im Vortex hebben hoorn en trompet zelfs een ingebouwd kwarttoonventiel. De partituur bevat veel golvende passages van kleine motiefjes die van laag naar hoog en weer terug bewegen. Zij verklanken voor mij het ronddraaiende “puin” om ons heen. Gaandeweg wordt de lus steeds kleiner, waarbij het puin langzaam verdwijnt en de hogere tonen prominenter worden. Zo raakt de luisteraar gedesoriënteerd en misschien zelfs duizelig, alsof hij zich binnenin zo’n vortex bevindt.’
Je speelt graag met verwachtingspatronen en verstopt ook vaak een grapje in je muziek. Geldt dit ook voor Im Vortex?
‘Het is de bedoeling dat er ‘iets geks’ door het gehele stuk zit, dat is onderdeel van mijn idioom. Ik werk graag met bekende muzikale bouwstenen, zoals grote en kleine drieklanken, of Wagneriaanse akkoorden, die ik door middel van horizontale harmonie een andere lading geef. In Im Vortex knipoogt een gelegenheidsformatie van contrabas, slagwerk en elektronisch orgel op een gegeven moment zelfs naar jazzmuziek. Zo hoop ik de luisteraar iets voor te toveren dat op een vervreemdende manier toch logisch klinkt.’
Tijdens het concert van Ensemble Musikfabrik op 18 mei klinkt ook de wereldpremière van ‘lightclouds’ van Rozalie Hirs, naast werken van Carola Bauckholt, Rebecca Saunders en Unsuk Chin. Meer info via this link.
English (UK) 
Nederlands 
Français 
