New lesson from Manchester? 'Free the arts from colonisation by the middle class'

“Er leeft een angst onder de kunstzinnige middenklasse voor versimpeling, alsof mensen uit de arbeidersklasse niet slim genoeg zijn voor kunst. Ik vind dat echt beledigend. Mijn overgrootvader zou zich beledigd voelen.”

Dit strijdbare citaat vond ik in The Mill, een uiterst succesvolle lokale nieuwssite voor de Greater Manchester Area, een soort Noord-Engelse Randstad met een paar miljoen inwoners. Het is afkomstig van Dave Moutrey. , een man die ik in februari 2020 heb leren kennen tijdens een werkbezoek aan Manchester. Hij komt aan het woord in een interview over zijn plannen als Directeur Kunsten van die GMA.

ENO weg uit Londen

In 2020 was Moutrey nog directeur van HOME, een grootstedelijk cultureel centrum waarin bibliotheek, filmhuis en theater samen waren gebracht. HOME was ontstaan uit een door bezuinigingen gedwongen fusie van een paar legendarische plekken in de stad. Na een ambitieus begin in 2015 onder leiding van de Nederlander Walter Meyer Johann nam hij in 2018 diens opgebrande stokje over. Hij koos voor een andere koers, waarin hij op zoek wilde gaan naar wat de inwoners van Manchester verwachten van een centrum als HOME. De kunstscene verweet hem populisme, maar het centrum is nu, na de pandemie, een succes. Niet alleen artistiek, maar ook in bezoekcijfers.

Inmiddels is hij dus full-time directeur Cultuur van Manchester, een functie waarin hij betrokken was bij de verhuizing van de Nationale Opera van Engeland (ENO) in december vanuit Londen naar Manchester. Tot die tijd was Manchester de grootste Europese stad zonder eigen operahuis. Nu de conservatieve regering de spreidingsgedachte wel erg rigoureus inzet, en de ENO op straffe van opheffing dwong om uit Londen te vertrekken, heeft Manchester grote plannen met de opera. Meer rekening houden met de wensen van de gewone man, hoort daarbij.

Rem Koolhaas

Manchester, een stad die al sinds de oprichting van die partij onder Labour-bestuur valt, heeft een uiterst ambitieus cultuurbeleid. Dat dat vruchten afwerpt moge blijken uit het succes van de muziekscene en het Manchester International Festival. Daarvoor is een festivalhal gebouwd, ontworpen door Rem Koolhaas.

De nieuwe Directeur Kunsten van Manchester wil de kunsten verder democratiseren: “Een van de redenen waarom ik in de kunsten werk is mijn overgrootvader, die in de hoogovens in Teesside werkte en een enorme operaliefhebber was”, vertelt hij in The Mill. “Hij was geen unicum in de arbeidersklasse aan het eind van de negentiende eeuw. Als je kijkt naar de geschiedenis van de opera in Italië, dan zie je dat het een volkskunstvorm was. Dat zijn we kwijtgeraakt. Het is gekoloniseerd door de middenklasse.”

Kolonisatie van de kunsten

‘Kunst is elitair’, is iets wat we de komende maanden weer vaak zullen horen. Hoe belegen dit idee ook mag lijken, heel hard roepen dat dat niet zo is, gaat niet werken. Dat heeft de sector vijftien jaar geleden gedaan, met weinig succes. Moet de kunst dan maar minder elitair? Als we mensen als Moutrey moeten geloven, is dat onvermijdelijk. Wanneer hij het over theater heeft, zegt hij: “Ik denk dat theater altijd een populaire kunstvorm is geweest. De kolonisatie van het theater [door de middenklasse] is in de jaren zestig en zeventig begonnen.”

Op de een of andere manier is het interessant idee dat de dekolonisatie van de kunsten niet alleen zou moeten gaan over het loskomen van ingesleten vooroordelen en misplaatste superioriteitsideeën van de zittende klasse. Als je Moutrey’s ideeën volgt, zou juist ook die zittende klasse opgeschud moeten worden.

Inspiratie?

Nu is Engeland een stuk traditioneler en conservatiever dan Nederland, en zie je hier bij veel theaters en kunstgebouwen al een beweging naar meer openheid en echte handreikingen naar een nieuw publiek en nieuwe waarden, zoals het Rijksmuseum, het Wilmink in Enschede en vooral ook het werk van Alida Dors in Rotterdam. 

De komende tijd zal leren of die ontwikkelingen verder worden opgepikt in Den Haag, of dat de kunstsector volledig van zichzelf, dubieuze rijke geldschieters en het publiek afhankelijk gaat worden. Dan zou het weleens veel elitairder kunnen worden, met champagneovergoten premières in particuliere theaters en gesubsidieerde draaiorgels tijdens de oliebollenkermis in Bergen op Zoom.

Dan kan het lonend zijn hoe een stad als Manchester zich in cultureel opzicht staande houdt onder druk van gigantische bezuinigingen door de conservatieve regering in Londen. 

Ik heb dus maar een abonnement op The Mill genomen. Net als Cultuurpers trouwens ook te bereiken via substack.