Concert & Congresgebouw De Doelen in Rotterdam bestaat volgend jaar 50 jaar. Dat wil zeggen: 50 jaar geleden werd de huidige zaal feestelijk geopend. Het gebouw van de architecten Kraaijvanger en Fledderus was het eerste grote publieksgebouw van de wederopbouw nadat op 10 mei 1940 Duitse bommen de stad verwoestten. De naam gaat echter al veel langer mee. De bij het Duitse bombardement van 1940 verwoeste Doelenzaal was in 1934 opgeleverd en die verving weer de Groote Doelezaal die in 1844 aan de Coolsingel werd geopend. En die was weer een vervanging van de zaal van het schuttersgilde, de Sint Joris Doele, die vanaf 1679 gebruikt werd voor concerten, gegeven door stadsmuzikanten.
Het jaartal 1679 siert sinds enige tijd het beeldmerk van de Doelen, om maar aan te geven dat Rotterdam een geschiedenis heeft die verder teruggaat dan 1940. Die mentale sprong voorwaarts kon de stad pas maken in de 21e eeuw, nadat het merendeel van de heimachines uit de stad was verdwenen. Is de zaal klaar dan? Nee, verre van dat. Goed, de rooilijnen zijn helder, het gebouw is min of meer het gebouw. Het veranderde zelfs niet wezenlijk van karakter nadat de aanbouw van Codarts, de hogeschool voor de podiumkunsten, een feit was.
Bakstenen vs inhoud?
Maar van binnenuit broeit het. Het gaat nu niet meer om het gebouw zelf, dat is op orde. Het podium van de grote zaal werd al bijna een decennium geleden vervangen, er werden zalen toegevoegd, de horeca aan de buitenring wordt momenteel aangepast, de congressen zitten de artistieke zaken niet meer in de weg – dat is allemaal nu wel af. De clou zit hem nu in de programmering, de artistieke ruimte die de zaal heeft rondom de aanwezigheid van de hoofdbewoner, het Rotterdams Philharmonisch Orkest.
Groot voorin de seizoensbrochure blijkt hoe de zaal de zaken regelt. Vijftig jaar na dato zijn ze terug: de Berliner Philharmoniker. Toen onder leiding van Herbert von Karajan, nu onder de baton van scheidend chefdirigent Sir Simon Rattle. Dit is dan wel een soort laatste kans: Rattle vertrekt in 2017 naar Londen om daar, bij het London Symphony Orchestra, Valeri Gergjev op te volgen. De Berliner was het eerste buitenlandse orkest dat in de Doelen optrad. Op 11 juni 2016 komt, behalve chef Rattle, ook pianist Krystian Zimerman mee, één van s’werelds beste recitalpianisten. Hun handtekeningen staan, net als die van Karajan, al in het gastenboek van de zaal.
Dat boek staat vol namen die in ieder decennium markeren waar de klassieke én populaire muzikale focus lag. Grote namen uit het populaire genre ook: chansonniers als Gilbert Bécaud, Mireille Matthieu (nog voor haar tijd van de Duitse schlagers), Julien Clerc, maar ook – verrassend – de grootste clown aller tijden, Popov.
Neus in de lucht
Na de grote professionaliseringsslag in de muzieksector van de vroege jaren ’80 tot midden jaren ’90 van de vorige eeuw, werd de programmering stapsgewijs serieuzer. Hoewel de zaal er nog steeds is voor iedereen met belangstelling voor muziek, is de grote lijn toch gericht op kunstmuziek, van klassieke tot jazz, folk en wereldmuziek. Kwaliteit is het kernwoord. En daarnaast: presentatie. Tot een jaar of tien, twaalf geleden presteerden de Nederlandse ensembles voor contemporaine muziek het nog met regelmaat om met de neus in de lucht het podium te betreden, zich zichtbaar afvragend waarom ze in godesnaam helemaal vanuit Amsterdam naar dat onbeduidende vlekje aan de Maas afgezakt waren.
De zaal slaat nu terug: het aankomend seizoen is er een serie Music for the Millions-Modern. Het idee is dat veel muziek die nog niet zo heel lang geleden modern werd gevonden nu al weer mainstream is. Pianisten Ralph van Raat, Maarten van Veen, Bobby Mitchell en Guy Livingstone spelen Ten Holt’s Canto Ostinato, Colin Currie komt Steve Reich’s ‘Music for 18 Musicians’ spelen en Louis Andriessen (hij sloeg nota bene mede de bijl aan de wortel van de traditionele klassieke concerten) wordt vertegenwoordigd met ‘M is for Man, Music, Mozart’. Andriessen nu zelf establishment – laat het hem maar niet horen.
Dit programma is een aanvulling op de Red Sofa, een serie die omlijst wordt met gesprekken voor- en achteraf met musici, componisten en andere betrokkenen bij de te spelen contemporaine muziek. Deze muziek komt in het jubileumseizen vooral uit Rotterdam zelf, via muziek van componisten die ooit door de Volkskrant werden uitgeroepen tot ‘Rotterdamse School’. Niet dat iemand dit verder erg serieus nam. De in Red Sofa City actieve componisten zal het een zorg zijn: Hans Koolmees, Robin de Raaf, Florian Magnus Maier, Vanessa Lann, Hayo Boerema, Joey Roukens en nieuwkomer (want pas naar Rotterdam verhuisd) Elmer Schönberger. Nieuwe muziek uit de Maasstad, gespeeld door ensembles en musici met lokale wortels – geen etiket nodig.
Trendbreuk
Op nog veel meer punten laat het programma van de Doelen een trendbreuk zien. De nieuwe brochure is geen droge opsomming meer van wie, wat, waar en wanneer. Hij nodigt uit tot bladeren, het avontuur aangaan. Als je het één zoekt, vind je het ander. Onverwachte perspectieven duiken op, ook in de samenwerking met andere culturele instellingen in de stad en de presentatie vóór en na de concerten. Elk genre is vertegenwoordigd met topmusici. Zangers Magdalena Kožená, Thomas Hampson en Anne Sofie von Otter, het Budapest Festival Orchestra en de BBC Symphony Orchestra en radio-4 presentator Lex Bohlmeijer die niet meer weggedoken zit in de loge maar pontificaal óp het podium concerten aan elkaar praat.
Gasten voor meerdere dagen zijn er: de Chinees/Amerikaanse componist en dirigent Tan Dun, de Catalaanse gambaspeler Jordi Savall met zijn ensemble Hispèrion XXI, twee volle dagen lang, in de Doelen zowel als in de Laurenskerk. En steeds weer is, bij het contracteren van de musici het verzoek om niet alleen te komen optreden maar ook een masterclass te verzorgen bij Codarts. Diverse disciplines worden gekoppeld: dans en muziektheater aan concertmuziek, kinderen die samen met hun ouders komen. Zo staat de Doelen, mede via samenwerking met andere instellingen, steeds steviger in de gemeenschap, is er niet alleen voor musici maar ook voor het meest diverse publiek denkbaar.
Zo wordt De Doelen na 50 jaar wat het zo graag wil zijn: een centrum waar muziek vanuit alle windstreken het pad van de Rotterdamse burger kruist. Zelfverzekerd, up-to-date en schouderophalend over het dédain waarmee klassieke kunsten zo vaak worden behandeld. De erkenning is er ook vanuit de gemeente Rotterdam: het verzoek is ingediend om de Doelen de status van rijksmonument te geven.
23 procent
En oh ja, ten opzichte van vorig jaar leidt dit alles ook nog eens tot 23% meer verkoop van abonnementen, lang voordat het seizoen begonnen is. Directeur Gabriel Oostvogel denkt dat dit vooral komt doordat voor de concertzaal de muziek binnen de stedelijke gemeenschap voorop staat en niet de verkoopcijfers. Het van overheidswege opgelegde standpunt dat de markt dient te bepalen wat je doet werd simpelweg omgedraaid. Het is weer zoals het hoort: het aanbod bepaalt de vraag en niet andersom. De oude zaal markeert de voorhoede. En het werkt. Win-win.
www.dedoelen.nl Seizoen 2015/2016, brochures aan de zaal verkrijgbaar, alle informatie is bovendien via de website vindbaar.
English (UK) 
Nederlands 
Français 
