“22 fascinerende, diep op het menselijk falen ingaande pagina’s, waarvoor we alleen maar heel dankbaar kunnen zijn.’’

‘’Kijk mam! Dat boek heb jij ook!’’ De kleindochter van Harry Mulisch wijst naar een boek op de naar haar opa vernoemde leestafel in het Café Américain in Amsterdam. Het hele oeuvre van Mulisch ligt uitgestald op de tafel waaraan hij zo graag zat. In het café dat hem dierbaar was. Anna Mulisch lacht. Zij en haar zus Frieda, de twee dochters van Mulisch, hebben zojuist met hun halfbroer Menzo de leestafel onthuld, die voortaan Harry Mulisch Leestafel heet. De onthulling vond plaats tijdens een herdenkingsbijeenkomst van de schrijver, die precies een jaar geleden overleed. Ook overhandigde uitgever Robbert Ammerlaan het onvoltooide boek ‘’De tijd zelf’’ aan zijn weduwe Kitty Saal.

Het boek telt 22 pagina’s en is nauwelijks een novelle te noemen. Deze aanzet tot een roman is het laatste waar Mulisch aan schreef. Vingeroefeningen voor een werkstuk dat niet tot voltooiing kwam. Een paar maanden voor zijn overlijden heeft hij Marita Mathijsen, Arnold Heumakers en Robbert Ammerlaan gevraagd zijn literaire nalatenschap te beheren.

Marita Mathijsen: ‘’Dat was een eervolle opdracht. Ons literaire geweten moest volgens hem bepalen wat waardig genoeg was om naar buiten te brengen.’’ Zij hebben nog zoveel mogelijk geprobeerd te achterhalen wat zijn wensen en plannen waren. Behalve ‘’De tijd zelf’’ heeft Mulisch nog veel meer ongepubliceerd werk achtergelaten. Mathijsen: ‘’Zo zijn er dagboeken en Harry Mulisch wees ons op een paars schriftje met verhalen uit zijn beginjaren. En ook de onuitgegeven roman ‘’De ontdekking van Moskou’’ ligt er, in zes versies. Hij heeft de hoop gekoesterd die te voltooien.‘’

Marita Mathijsen heeft ‘’De tijd zelf’’ nog aan de schrijver voorgelezen. ‘’En dan luisterde hij geamuseerd toe, met die speciale glimlach van hem. Hij zei dat hij niet meer wist hoe hij het moest voltooien en de drie verhaallijnen bij elkaar moest brengen. Kitty wist er meer van, zei hij. Maar voor hem was het goed. Hij kon prima leven met raadsels.’’ Dat dit boek onvoltooid is, is een paradox, vindt Mathijsen: ‘’Onvoltooid bestaat niet, want dit boek is er.’’ Volgens haar tonen de 22 pagina’s Mulisch in al zijn facetten en probeert hij verder te komen in zijn thematiek dan in al zijn andere werk. ‘’Het zijn 22 fascinerende, diep op het menselijk falen ingaande pagina’s, waarvoor we alleen maar heel dankbaar kunnen zijn.’’

De nagelaten tekst van Mulisch is aangevuld met allerlei aantekeningen, knipsels dagboekfragmenten, die nog op zijn werktafel lagen op de dag van zijn overlijden. Dit alles geeft een kijkje in het ‘’laboratorium van Harry’’. Ook informatie van zijn weduwe Kitty Staal was cruciaal bij de totstandkoming van dit eerste postume boek. ‘’De tijd zelf’’ is ook anders dan al zijn bij leven gepubliceerde werk. ‘’De lezer krijgt een begin, aantekeningen en documenten en moet het verhaal zelf maken en in de huid van Harry kruipen. De lezer wordt zo schrijver,’’ aldus Kitty Staal.

Zij wees op het bizarre van de bijeenkomst, waar overigens veel BN’ers op af kwamen: Connie Palmen, Philip Freriks, Jan Cremer, Jeroen Krabbé, Freek de Jonge, Kader Abdolah, Marcel van Dam. Kitty Staal: ‘’Er is geen enkele reden om hier te zijn. Het boek is onvoltooid en de schrijver is afwezig. We dansen om een groot, zwart gat. Het helpt niet, Harry komt niet terug.’’ Hoezeer zij haar man na het moeilijke eerste jaar nog mist, bleek wel uit de tranen, die snel tijdens haar toespraak kwamen. ‘’Harry is er niet meer, maar in mijn hart en in alles wat hij heeft nagelaten nog wel. Hij is te vergelijken met een romanpersonage. Maar is dit fictie?’’

Ze prijst zich gelukkig dat zij zich kan bezig houden met de literaire erfenis. ‘’De schatkamer van Harry is geopend. Er ligt een enorme puzzel, zonder voorbeeldplaat. En elk stukje moet een voor een worden bekeken. Er wordt hard aan gewerkt om zorg te dragen dat de schatkamer mag blijven en zijn werkkamer museum wordt. En zo eindigt Harry met een nieuw begin.’’