Zwanenzang Tristan Keuris in Vrijdag van Vredenburg

Sinds de omroepserie De Vrijdag van Vredenburg zes jaar geleden begon, heeft zij een almaar uitdijend publiek aan zich weten te binden. Dit ondanks de aanvankelijk nogal onherbergzame noodlocatie aan de A2, waarvan de scheldnaam ‘Rode Doos’ inmiddels is uitgegroeid tot een koosnaam voor zowel publiek als musici. Geen wonder, want akoestiek en bereikbaarheid zijn flink verbeterd, terwijl de foyer tegenwoordig ronduit gezellig genoemd kan worden. Bovendien weeft programmeur Astrid in ’t Veld elk jaar spannende rode draden door de programmering, die het ijzeren repertoire op een smaakmakende manier verbinden aan hedendaagse muziek.

Een van de thema’s dit seizoen is de stad Utrecht zelf, die al in de negentiende eeuw een bruisend muzikaal centrum vormde. Een mooie opmaat naar de ingebruikname van het ambitieuze Muziekpaleis in 2013 (of wordt het toch pas 2014?). Er klinkt muziek van vele componisten die in Utrecht werkzaam waren, zoals bijvoorbeeld Hendrik Andriessen, Willem Pijper en Peter Schat, en Peter van Onna schrijft een nieuwe compositie voor de herdenking van het tekenen van de Vrede van Utrecht in 1713.

De serie besteedt bovendien aandacht aan toondichters die warme banden onderhielden met de Domstad, zoals Arthur Honegger en Johannes Brahms. Brahms was er verschillende malen te gast en een bekende anekdote wil dat hij de Utrechtse musici aanzienlijk beter vond dan hun Amsterdamse collega’s. Hij wordt dan ook geëerd met een eigen deelserie, ‘Brahms & Utrecht’, waarin onder andere zijn vier symfonieën worden uitgevoerd.

‘De Rode Doos’ – Vredenburg Leidsche Rijn

Vrijdag 30 november speelt het Radio Filharmonisch Orkest de Eerste Symfonie van Brahms. Anderhalve eeuw geleden, in 1867, dirigeerde hij zelf de Nederlandse première met het Stedelijk Muziekgezelschap, de voorloper van het Utrechts Symfonie Orkest. Dit hield in 1985 op te bestaan, waarna de omroeporkesten in het symfonische gat sprongen en uitgroeiden tot huisorgaan van Muziekcentrum Vredenburg. De wrange ironie wil dat door nieuwe bezuinigingsronden binnenkort waarschijnlijk alleen nog het Radio Filharmonisch Orkest resteert.

Het concert opent komende vrijdag met Arcade van de componist Tristan Keuris (1946-1996). Hij is de vleesgeworden verzinnebeelding van het verbond tussen Utrecht en omroepstad Hilversum: als kind werd hij geïnspireerd door concerten van het Utrechts Symfonie Orkest, als tiener studeerde hij aan het conservatorium van Utrecht en als dertiger verhuisde hij naar Hilversum, waar hij tot zijn dood zou blijven wonen.

Keuris was wars van de in zijn tijd bijna dwangmatig opgelegde atonaliteit, die volgens hem leidde tot grauwe composities, terwijl hij juist behoefte had aan kleur en traditionele spanningsbogen. Toen hij een stuk van Igor Stravinsky hoorde, werd hij zo getroffen door haar ‘ongelooflijke vitaliteit en zeggingskracht’, dat hij zich ging herbezinnen op de klassieke harmonie en een eigen weg insloeg. Zijn muziek is warmbloedig, zit boordevol lyrische melodieën en meeslepende harmonieën, en wordt vaak neoromantisch genoemd. Omdat hij zijn noten schreef op het lijf van de musici, droegen zij hem op handen; velen werkten belangeloos mee aan een drie jaar geleden verschenen cd-box met zijn integrale werken.

Toen het Muziekcentrum van de Omroep in 1996 ingrijpend verbouwd werd, was Keuris de aangewezen persoon om de feestelijke heropening op te luisteren met een nieuwe compositie, Arcade. Het betrof een opdracht van de Architecten Commissie en hij koos architectonische begrippen als uitgangspunt, maar noch de zuilengalerij uit de titel, noch deeltitels als ‘collonade’, ‘cornice’ en ‘aureole’ hebben een zichtbare relatie met het betreffende gebouw. Alleen het tweede deel, ‘campanile’, lijkt te verwijzen naar de klokkentoren.

Muziekcentrum van de Omroep met klokkentoren, Hilversum

Keuris voltooide Arcade in 1995, niet vermoedend dat dit zijn zwanenzang zou zijn: korte tijd later kreeg hij slokdarmkanker. Hij was nog wel aanwezig bij de première, maar bezweek in december 1996 aan zijn ziekte, slechts vijftig jaar oud. Het is mooi dat De Vrijdag van Vredenburg hem nu eert met een uitvoering van dit zesdelige, zeer afwisselend geïnstrumenteerde stuk, dat door de musicoloog Leo Samama werd omschreven als ‘een waar juweel van vakmanschap, vertelkunst en klankenrijkdom’.

Moge de muziek van Tristan Keuris nog vele malen klinken in deze fraaie, live op Radio 4 uitgezonden concertserie!

Ik mag de lezers van dit blog korting aanbieden op het concert van het Radio Filharmonisch Orkest op 30 november 2012 in Vredenburg Leidsche Rijn. Op het programma werken van Keuris, Stravinsky en Brahms. U krijgt twee kaartjes voor de prijs van één (€ 25,-). Stuur een mail naar kassa@vredenburg.nl o.v.v. ‘Blog Cultuurpers’, of bel naar de kassa 030 2314544.