Het Nederland-Rusland jaar gaat van start en waar kun je beter mee dan beginnen dan met een expositie gewijd aan de beroemdste Rus allertijden? In de Hermitage Amsterdam is dan ook de tentoonstelling ‘Peter de Grote, een bevlogen tsaar’ te zien. Een biografische expositie die draait om zijn leven, oorlogen, passies, verzamelingen en bovenal zijn grenzeloze nieuwsgierigheid. Die brachten hem met twee reizen naar Amsterdam en inspireerden hem om zijn land te hervormen. Zonder hem, had het huidige Rusland nooit bestaan.
Peter de Grote (1672-1725) heette niet voor niets zo. De tsaar was letterlijk groot: 2.04 meter lang. Dat is duidelijk te zien als je voor de kostuums staat die hij ooit heeft gedragen. Ze maken deel uit van de ongeveer 350 objecten die het verhaal van Peter de Grote vertellen. Er zijn sabels te zien, en dolken, geweren, anatomische preparaten, schilderijen, marmeren Italiaanse beelden, een wandtapijt dat Lodewijk XV hem cadeau deed, curiosa, antiek Siberisch goud, een rijtuig, stadsgezichten en zijn opgezette hondje Liza. Een topstuk sluit de expositie af: de eerste Rembrandt die ooit door een Rus was gekocht: ‘’David neemt afscheid van Jonathan’’. Want Peter hield van kunst en haalde veel West-Europese schilderijen en sculpturen naar Rusland. Hij richtte met zijn Kunstkamera in 1714 het eerste museum in Rusland in. Hij legde daarmee de basis voor de Hermitage en was een voorbeeld voor vrienden, die ook kunst gingen verzamelen.
Dodenmasker
Om de toon te zetten, begint deze grote expositie van deze grootse, bijna mythische figuur klein en intiem, met zijn dood. Twee schilderijen van Peter de Grote op zijn sterfbed, zijn dodenmasker en wat persoonlijke attributen zoals een schaakbord en een medaillon openen de expositie. Daarnaast staat een bronzen afgietsel van zijn grote hand. Om te zeggen: deze vorst was ook maar een mens. Maar wel een die veel teweeg heeft gebracht in zijn grote rijk.
De kleine Pjotr verloor zijn vader toen hij vier was, werd op zijn tiende tsaar en trouwde toen hij 16 was. Dat moet geen goed huwelijk zijn geweest, want zijn eerste vrouw stopte hij na enige jaren in een klooster en hij hertrouwde met Marta Skawronska, de latere tsarina Catharina I.
Hij werd niet ouder dan 52, maar in die halve eeuw heeft hij veel bewerkstelligd, dankzij zijn nieuwsgierigheid en ambities. Hij was de eerste tsaar die de zee bevoer en die naar het buitenland ging. Hij maakte twee reizen naar West-Europa, in 1697-98 en 1716-17, ‘om te kijken en te leren’. Alles wat hij zag en leerde wilde hij gebruiken voor zijn eigen land. De stad Amsterdam was bijvoorbeeld een grote inspiratiebron voor de nieuwe stad St. Petersburg, die hij in een kwart eeuw uit de grond stampte. Zo is St. Petersburg helemaal gebouwd op palen, net als Amsterdam. Hoewel Frankrijk en Italie hem inspireerden voor de grandeur van de boulevards en paleizen, lijken de interieurs van de huizen op die van Amsterdam.
Timmermansdiploma
In Amsterdam liet hij zich graag rondleiden. Hij had een onuitputtelijke belangstelling en wilde alles weten van scheepvaart, geneeskunde, boekdrukkunst, meetkunde, natuurkunde. En dan ook zelf alles doen. Hij stak dus ook zijn handen uit de mouwen. In Amsterdam werkte hij zich op de scheepswerf van de VOC het eelt op zijn handen en haalde hij zijn timmermansdiploma. Hij leerde kiezen trekken in Amsterdam (en bleef dat in zijn eigen land als hobby uitoefenen) hij leerde in totaal veertien ambachten. Met als doel een nieuwe, wereldlijke cultuur introduceren in zijn land en toenadering tot Europa zoeken.
De tentoonstelling laat zien hoever zijn macht reikte en hoe geliefd hij was. Volgens de overlevering was het een vriendelijke man, hoewel hij ook opvliegend en boosaardig kon zijn. Toen hij had bevolen duizend opstandelingen te laten doden, nam hij zelf de bijl ter hand. En dan zijn er nog de vele oekazes die hij deed uitgaan. Toen hij terugkwam van zijn eerste reis besloot hij dat alle Russische mannen hun baard moesten afscheren. Wie dat niet deed, moest baardenbelasting betalen. Hij introduceerde de westerse kleding en verordonneerde dat de Russische adel die ook ging dragen.
Lange baarden
Dat was een complete hervorming in het land dat geheel in de traditie van de Russisch-Orthodoxe kerk stond. Zijn vader is nog op een schilderij te zien: een man met een lange baard, als uiting van het orthodoxe geloof. Peter de Grote richtte zijn vizier juist naar buiten en zette het venster naar het westen open.
Zijn enorme leergierigheid maakt je als bezoeker steeds nieuwsgieriger naar deze man. Gelukkig zijn er nog de catalogus en de museumwinkel, waar nog veel meer te lezen valt over deze best geklede Rus ooit. En de Bibliotheca Philosophica Hermetica weidt ook een kleine expositie aan de vorst. Daar wordt onder meer ingegaan op de vraag wat Peter zo boeide in rariteitenkabinetten. Je kunt ook naar Zaandam. Daar staat het Czaar Peter huisje, waar hij ruim driehonderd jaar geleden incognito verbleef en werkte. Het huisje is onlangs geheel gerenoveerd is.
‘Peter de Grote, een bevlogen tsaar’. T/m 13 september in De Hermitage Amsterdam. Catalogus 29,95 euro. www.hermitage.nl
‘Een nieuwsgierige tsaar: Peter de Grote ontdekt de Geheimen der Natuur – in Amsterdam’. T/m 20 september in Bibliotheca Philosophica Hermetica, Bloemstraat 13-19, Amsterdam.
Czaar Peterhuisje in Zaans Museum. Www.zaansmuseum.nl
Nederlands 
English (UK) 
Français 
