Tom Waits bestaat dankzij Partch. 7 redenen om naar Delusion of the Fury te gaan kijken. En luisteren.

‘Harry Partch wist precies wat hij deed. Hij koos hele specifieke bourbonflessen uit om die 43 stappen in de octaaf in te vullen. Zo maakte hij muziek die heel toegankelijk is, maar ook heel ongrijpbaar. En dat is wat goede kunst moet doen.’

Heiner Goebbels, componist, choreograaf, regisseur en professor in de hogere kunsten is er duidelijk over: Harry Partch, de Amerikaanse alcoholist, zwerver en componist die in 1974 overleed, was een van de belangrijkste figuren in de moderne Amerikaanse muziek. Partch beïnvloedde grootheden als Frank Zappa en Tom Waits, maar bleef zelf lang onbekend. In juni is het werk te horen, maar vooral ook te zien op het Holland Festival. 7 redenen om te gaan:

 1: het onuitvoerbare is uitvoerbaar gemaakt

Het werk van Harry Partch kon bijna niet worden uitgevoerd, omdat daarvoor zijn zelfgebouwde en ontworpen instrumenten nodig waren. En die waren zo kwetsbaar dat transporteren eigenlijk onmogelijk was.

Her Ensemble Musikfabrik uit Duitsland heeft de afgelopen twee jaar gewerkt aan het heel precies nabouwen van de instrumenten van Partch. Ze bouwden zijn marimba na van uiterst kwetsbare General Electric gloeilampen uit de jaren veertig, en zochten een boom met precies de goede vorm om er de ‘Gourd Tree’ mee te maken. Dit alles om het meesterwerk van Partch, ‘Delusion of the Fury’, op het Europese vasteland te kunnen laten horen, maar vooral ook zien. Voor het eerst in de geschiedenis.

2: Het klinkt heel erg bekend

De eerste kennismaking met dit muziektheaterwerk is tamelijk overdonderend. Hoewel geen klank of noot bekend is, waan je je gelijk op een Amerikaanse prairie, begeleid door muziek die klinkt als een bekende plaat van Tom Waits, de tune van de hitserie ‘Breaking Bad’ of een meer experimenteel werkje van de Beach Boys. Terwijl het toch hoge kunst is. Microtonale muziek. Muziek met niet 12 stapjes in een octaaf, zoals bij alle muziek die we hier dagelijks maken, maar 43.

3: Ongehoord geluid is spannend om te horen

Dat levert een heel aparte sound op, verklaart Heiner Goebbels: ‘Het hele idee achter microtonaliteit is om zo dicht mogelijk bij de mogelijkheden van de menselijke stem te komen. Voor Partch was het geen experiment. Voor hem is het de manier om muziek te maken. Hij wil niet met maar een paar noten hoeven werken. Hij wilde elke toon kunnen maken die hij nodig vond.’

Goebbels ontdekte Partch in de vroege jaren tachtig van de vorige eeuw. ‘Hij maakte een explosieve indruk op mij en de muzikanten waar ik toen mee werkte. We waren allemaal op zoek naar nieuwe ongehoorde geluiden. We zochten naar onbekende toonsoorten. Iets anders dan die aardse, en heel lichamelijke poptraditie. Harry Partch was iemand die alles nieuw kon laten klinken.’

4: Het is prachtig om te zien

De muziek laat hem niet meer los: ‘Hoe meer ik me in hem verdiep, hoe meer ik merk dat hij al in de jaren vijftig vragen opriep waar ik nu nog steeds mee bezig ben. Bijvoorbeeld: Waarom kunnen professionele musici niet uit het hoofd spelen? Het licht dat op hun lessenaars schijnt verpest ieder artistiek toneelbeeld.’

Juist dat aspect is vitaal voor Goebbels. Net als hij vond Partch dat muziek ook iets was om naar te kijken. Zijn orkest van zelfgebouwde instrumenten is inderdaad ook een prachtig om te zien. Een onwerkelijke verzameling afval en schijnbaar losse voorwerpen, die samen iets meer opleveren dan apart: ‘Partch heeft de weg bereid voor de acceptatie van het muziekinstrument als een drijvende dramatische kracht in het theater. De muzikanten hebben ook nu nieuwe dingen ontdekt. Ze moesten niet alleen een jaar studeren om die rare instrumenten te leren beheersen, ze zijn er ook achter gekomen dat het brengen van deze muziek alleen kan als je je hele lichaam erin meeneemt.’

 5: Het is ook om te lachen

Dus zingen ze, lopen ze rond, rammen ze op enorme houtblokken of beroeren ze hele subtiele instrumentjes. En daarbij valt er ook nog te lachen. Dat is typisch een een inbreng van Goebbels: ‘Ik bedoel, je kunt niet serieus kijken als je “badu, badu, badu” moet zingen. Die lichtheid is absoluut nodig om Partch te spelen. En vanaf de eerste repetities in 2012 was het een puur genot om hieraan te werken. Waarom ook niet. Als je de afgelopen veertig jaar uitsluitend hobo gespeeld hebt, is het alleen maar leuk om opeens op een heel rare blaaspijp te moeten spelen.’

6: Je hoeft niet alles te begrijpen

Je hoeft volgens Goebbels niet al teveel moeite te doen om het verhaal van ‘Delusion of the fury’ te volgen. Dat heeft hij zelf ook niet gedaan. Of het nu een Chinees verhaal is, of een Afrikaans sprookje, doet er niet zoveel toe, vindt Goebbels: ‘Vaagheid is de drijvende kracht in de kunst. Het wezen van kunst is dat het niet precies is, dat het niet eenvoudig kan worden geëvalueerd. Ik ben daar tegenwoordig heel precies in. Maar ik word ook steeds ontspannener als ik werk. Ik durf nu ook te vertrouwen op de creatieve energie die er in zo’n groot ensemble zit. Zoals vorig jaar met de Sloweense meisjes.’

7: Je gaat ervan drinken.

En inderdaad: ook in die voorstelling bleven veel vragen op een achteraf prettige manier onbeantwoord. Goebbels vindt in Partch een geestverwant: ‘Hij was niet in helderheid of duidelijkheid geïnteresseerd. Hij wilde een ervaring die niet in een paar woorden te omschrijven was. Hij gebruikt in dit stuk maar een stuk of veertig woorden. Hij wil geen statement over de werkelijkheid maken. Alles moet vaag zijn. Ook als hij put uit etnische culturen, moet dat niet precies te plaatsen zijn: of het nou Chinees is, of Afrikaans, of Frans, of Indiaans. Hij maakte reizen, en hij zoog dat op, zoals hij ook de alcohol in zich opzoog, zodat hij van de lege flessen een muziekinstrument kon maken.’