4 manieren om een zaal stil te krijgen: Jelinek slaat toe in het Holland Festival

Dit jaar gaat de reis naar India en Nepal. Want dat leek hem wel mooi. De bezoeker van de Nederlandse première van Jelineks Die Schutzbefohlene had zin in de zomer. Volgend jaar zouden ze een vriendin opzoeken in Vietnam. Weinig gedoe om een visum te krijgen. Als blanke Europeaan is de hele wereld van jou. Je kunt overal terecht. De man besefte niet hoe bevoordeeld hij was.

Toen ging het zaallicht uit en stonden er op het toneel opeens allemaal mensen zonder een visum of een verblijfsvergunning. Echte illegalen die zomaar echt zouden kunnen worden opgepakt. Echte mensen zonder echte verblijfsvergunningen. En ze eisten een plek op. Want het recht op onderdak is een universeel mensenrecht. Het werd heel snel stil in de zaal.

Ik kan nog wel een paar redenen bedenken, waarom.

1: Pak ons daar waar het pijn doet.

Die Schutzbefohlene is een bewerking door Nobelprijswinnaar Elfriede Jelinek van het 2500 jaar oude, Griekse drama De Smekelingen. Dat gaat inderdaad over mensen die op de vlucht voor geweld om onderdak komen vragen en nul op het rekest krijgen. De teksten hoefden niet geactualiseerd te worden, maar een paar beelden van bootvluchtelingen bij Lampedusa, omslagen van voor vreemdelingen onbegrijpelijke folders van de IND, en je hebt de gedachten aan de gang. Over de hier geboren kinderen die we uitzetten. Over het racisme dat zo ongemerkt in al onze handelingen is doorgedrongen.

2: Dwing respect af

Er staan professionele acteurs op het toneel, maar dus ook enkele tientallen echte vluchtelingen, die ze niet hebben meegenomen uit Duitsland (want dat mag niet), maar die in Amsterdam zitten. En die acteurs scheppen dus een frisse afstand, want het zijn ook nog eens Duitsers met hun intellectuele theater en hun prachtige taal, geschreven door een echte Nobelprijswinnares. Die vluchtelingen zijn dus regelrechte amateurs. Maar wat doen ze het rustig, overtuigd en met zoveel zelfrespect dat het ongemakkelijk wordt.

3: Roer nog wat dieper in de wond

Dat het dus Duitsers moeten zijn die ons met een voor Duitsland door een Oostenrijkse geschreven stuk om de oren komen slaan met onze gesloten grenzen, onze keiharde opstelling tegen vreemdelingen, onze zwartepietdiscussie en onze irrationale angst om overspoeld te worden door wilde hordes uit Afrika en Arabië. Vroeger maakten wij stukken over de Duitsers en de Oostenrijkers die zoveel fouter waren dan wij. Nu doen zij het bij ons. Dat doet pijn.

4: Bied een mogelijkheid om het af te kopen.

De vluchtelingen behoren allemaal tot de groep ‘Wij zijn hier‘ die eerst in een vluchtkerk zat en nu in een gevangenis onderdak heeft gevonden. Vrijdag 13 juni moeten ze daar weg. Voor de zoveelste keer zijn ze dakloos. De Duitse acteurs vroegen ons, de toeschouwers, om gul te geven bij de inzameling na afloop. Ik had geen geld bij me, maar het had een haartje gescheeld of ik had een kamer in mijn huis vrijgemaakt. De dozen en jurken voor de inzameling zaten na afloop  in ieder geval flink vol met papiergeld, in niet eens de kleinste coupures. Hier werd een vreselijk diep en terecht schuldgevoel afgekocht.

Zo kan toneel toch nog wat voor elkaar krijgen.

Nog te zien op woensdag 11 en vrijdag 13 juni. Informatie.