Lotte van den Berg’s ‘Time Loop’: tijdloos intiem met perfecte vreemden #tfboulevard

Vrijdagmiddag 5 augustus 2016. Het is lekker weer. In de intercity naar Den Bosch lees ik een boek dat ik op vakantie niet uit kreeg. Ook nu lukt het me niet: Den Bosch is altijd dichterbij dan je denkt. De wandeling van het station naar het Josephkwartier duurt ook al weer minder lang dan Google Maps me aangaf. Dat kwam misschien wel doordat ik me tijdens het lopen verbaasde over de drukte op terrassen in deze middelgrote Nederlandse stad op een doordeweekse dag, en niet zo met de minuten bezig was. Had iedereen echt zo veel tijd?

Onbewust was ik mezelf aan het voorbereiden op de oefening waaraan ik ging meedoen. Ik had me opgegeven voor Time Loop – een publiek gesprek met vreemden. Time Loop is de jongste loot aan de boom van Building Conversation, het collectief rondom kunstenaar Lotte van den Berg, dat zich bezighoudt met de fenomenologie van het gesprek. Lotte van de Berg begon dit onderzoekend en ontwikkelend collectief in 2013 samen met beeldend kunstenaar Daan‘t Sas.

Op hun site en ook tijdens de introductie op het gesprek vertellen ze er dit over: “Vanuit een grote interesse voor gesprekstechnieken uit verschillende culturen en vanuit een nieuwsgierigheid naar de werking van het gesprek als plek voor ontmoeting, startten we een onderzoek met de centrale vraag: ‘Hoe spreken we met elkaar en hoe zouden we met elkaar kunnen spreken?’. “ Maar nu loop ik op de zaken vooruit.

Vragend rondkijken

Bij aankomst in het Josephkwartier tref ik een aangename festivalsfeer op een binnenplaats. Er staan de noodzakelijke artefacten: een bar, enkele van resthout in elkaar getimmerde banken, special ingerichte zithoeken voor performances en voorstellingen, en rondom een meubel dat dienst doet als bibliotheek, als keukenplank en als opberghok zie ik enkele anderen die vragend rondkijken. Net als ik moesten zij zich om 16.00 uur melden voor deelname aan Time Loop.

Ik begroette enkele bekenden, dat deden anderen ook en zo vergleed de tijd. Op een gegeven moment vroeg Lotte, “Is iedereen er?” Dat wisten wij natuurlijk ook niet, maar niemand zei “Nee.” Iemand van Building Conversation telde de aanwezigen en zei dat we inderdaad konden beginnen.

De achtergrond voor Time Loop is een ontmoeting met een Native American uit het Great Lakes gebied in Canada die aan Lotte vertelde dat hij bij het nemen van een belangrijke beslissing zijn voor- en nageslacht raadpleegde. De impact van een beslissing kon je pas meten aan de impact die dat besluit zou hebben op zeven generaties voor en na jou. Dat idee stond zo haaks op het korte-termijndenken in het Westen, de hijgerigheid die onze samenleving kenmerkt, dat dit ook het uitgangspunt voor een theatraal gesprek in de reeks van Building Conversation zou worden.

Niet voorstellen

De bedoeling van Time Loop is dan ook om gezamenlijk te onderzoeken hoe we tegen vragen aankijken die we vaak niet doordenken, in de zin van door de tijd denken, zoals ik de filosoof Agamben plat interpreteer. Tijd is daarbij van belang, niet wat we in het heden zijn. We werden dan ook uitgenodigd ons niet aan elkaar voor te stellen tijdens de wandeling naar de daadwerkelijke locatie waar ons gesprek ging plaats vinden. Een verademing als je het mij vraagt.

In het zaaltje waar we aankwamen stonden een paar zaken klaar. Lage houten krukjes. Een paar hogere houten krukken, tevens tafeltjes. Op de grond waren negen zeer rechte lijnen geplakt. Op het hoofd van de middelste lijn, die twee eigenlijk lijnen was, stond zo’n hogere kruk. Op dat tafeltje waren negen miniatuur lijnen geplakt, en stonden een aantal houten balkjes.

Derde ruimte

We werden opnieuw welkom geheten door Lotte, die ons uitnodigde een krukje te pakken en in een kring te komen zitten. Zij legde uit dat Building Conversation voortkwam uit de behoefte om een derde ruimte te onderzoeken. Ik citeer nu van haar website:

We zouden dus een gesprek gaan voeren waarin we niet per sé tot overeenstemming hoefden te komen.

Het lijnenspel werd ons uitgelegd aan de hand van de houten balkjes op het tafeltje. Die balkjes verbeeldden vanzelfsprekende deelnemers. De lijnen momenten in tijd. De dubbele lijn is het nu. De eerste lijn ernaast 100 jaar van nu. De tweede lijn 1000 jaar van nu. De derde lijn 10.000 jaar van nu. De laatste lijn 100.000 jaar van nu. We zouden dus een tijdvak hebben van 200.000 jaar om een vraag te bespreken. Daarmee moesten we wel van onze korte aandachtsspanne los komen.

Tijdreizen

Vervolgens oefenden we het tijdreizen door ons collectief over de vloer – met haar tijdslijnen – te bewegen. In een laatste voorbereidende ronde op het daadwerkelijke gesprek besloten we welke van de drie door Lotte voorgelegde vragen we zouden gaan bespreken. Ik geef die vraag hier niet weer, want alhoewel de vraag voor dat moment heel belangrijk is, is die dat voor dit stuk niet.

Bij aanvang kiezen de deelnemers een plek op een van de lijnen uit. Net als alle anderen reageren zij op de vraag die door de vragensteller, die zich in het nu bevindt – en dus op de middelste, dubbele, lijn staat – wordt gesteld. Deelnemers worden aangemoedigd zich over de lijnen te verplaatsen, maar in onze groep bleek dat het inleven in een ander tijdsvak – zeker als dat verder weg in de toekomst lag, flink wat denkkracht vergde. Misschien zou deze aanmoediging zelfs een regel kunnen worden in aankomende uitvoeringen?

Persoonlijk

Het gesprek zelf was fascinerend, diepgaand en – zonder in anekdotiek te vallen – heel persoonlijk. Een uur lang sprak ik met vreemden door de tijd heen over een vraag waar ik wel eens over nadacht, maar die ik nooit zou hebben gekoppeld aan de omliggende vragen die tijdens dit gesprek naar voren kwamen. Verbazing over de koppelingen die mensen uit andere tijdsvakken maakten, bewondering voor de wijze waarop sommigen zich de toekomst konden voorstellen, en ontzag voor de versimpeling die argumenten uit het verre verleden met zich meebrachten streden om voorrang. Het daadwerkelijke gesprek dat een uur duurde vloog voorbij.

De afsluitende ceremonie van Time Loop was er één in het nu. Letterlijk. Alle deelnemers aan het gesprek werden uitgenodigd zich naast elkaar op de dubbele lijn op te stellen. De ruimte die we elkaar in het gesprek hadden geboden, de verschillende zienswijzen die we ons eigen hadden gemaakt, de rust waarmee we naar elkaar hadden geluisterd, de passie waarmee we de zienswijze in ons tijdsvak hadden weergegeven, die vallen allemaal weg. Ineens waren we weer in het nu.

Impact

Lotte vroeg ons om de vraag die centraal had gestaan met een simpel ja of nee te beantwoorden. Ik geloof dat ik niet de enige was die dat ineens heel moeilijk vond, bijna iedereen had een dikke komma in zijn of haar antwoord ingebouwd en voegde wat bijzinnen toe. De Time Loop had ons inderdaad de tijd gegeven om de impact van ons antwoord afgewogen weer te geven.

Tijdens het teruglopen naar de ontvangstlocatie hing er een vertrouwde sfeer in onze groep. Alsof we al heel lang met elkaar om gingen, terwijl we eigenlijk nog steeds niets van elkaar wisten. Misschien wel daarom stelden we ons snel persoonlijk aan elkaar voor, en nodigde een buurtbewoner ons allen uit om op zaterdag aan een activiteit in zijn collectief beheerde tuin – we liepen er langs – mee te doen. Het leek wel of we iets wilden inhalen.

Anonieme intimiteit

Diezelfde sfeer hielden we vol tijdens het diner, we serveerden de soep en salades vanaf het multifunctionele meubel aan elkaar uit, en gingen door met praten. Over van alles. Time Loop had de anonieme intimiteit volledig benut, nu wilden we elkaar’s geschiedenissen leren kennen. Maar ook tijdens deze gesprekken bleven we welwillend en waren we vatbaar voor andere gedachten dan de onze. Time Loop heeft de zeldzame kwaliteit om deelnemers uit de eigen filterbubble te laten stappen. Om daadwerkelijke gesprekken te entameren. Om gezamenlijkheid te bewerkstelligen.

Na het eten, de koffie en de festivalbiertjes liep ik weer terug naar de trein. De route was bekend. Op het station moest ik wachten op mijn trein, te midden van het stappubliek dat zich naar de Randstad rolde. Met hen ging ik niet meteen in gesprek over de wezenlijke zaken. Maar de handleiding die iedereen die deelnam had meegekregen zat in mijn rugzak. Time Loop heeft de tijd.