- In het bijzijn van Amnesty International en Edward Snowden – via een videoverbinding vanuit Moskou – ging donderdagavond in Tuschinski Oliver Stone’s nieuwe film Snowden in première. Het gedramatiseerde verhaal van de jonge, begaafde overheidsdienaar die in gewetensnood komt en besluit naar de pers te stappen is niet heel origineel of meeslepend in beeld gevat. Maar op de golfslag van de actualiteit maken Snowden (en Stone) aan het eind van deze film wel degelijk een daverend statement.
Voor zijn doen houdt Stone zich behoorlijk in. Hij laat de film niet ontsporen in een in marmer gebeiteld heldenepos. Dat komt de geloofwaardigheid ten goede, maar levert tegelijkertijd meer een aardige televisiefilm op, dan een noodzaak voor de bioscoop. Visuele flair wordt node gemist. Hooguit citeert Stone zichzelf fraai met de voor dit genre typerende scène waarin de naïeveling (de kijker) door de veteraan wordt geïnformeerd over het ongefilterde, grotere plaatje. Uiteraard in de onschuldige natuur, op afstand van camera’s en microfoons. Denk aan Donald Sutherland die Kevin Costner even bijpraat over de moord op John F. Kennedy. Het appelleert in ieder geval aan een diep menselijke behoefte naar één helder en goed georganiseerd Kwaad in deze wereld.
Modderige belangen
De ontwikkeling van Snowden (Joseph Gordon-Levitt) van toegewijd en uiterst bekwaam medewerker van diverse Amerikaanse geheime diensten tot de klokkenluider die de grootste journalistieke scoop van de afgelopen jaren veroorzaakt, gaat uiterst geleidelijk. Die toon is goed getroffen. Voor een hoogbegaafde nerd als Snowden moet het ronduit onverkwikkelijk zijn dat er naast de reinheid van zijn getallen ook modderige geopolitieke belangen blijken te bestaan. Dat besef wordt dan ook lang uitgesteld door Snowden – in een binaire wereld is er voor moraal geen plaats.
Voor het drama in dit verhaal moet Snowdens relatie zorgen. Pas wanneer blijkt dat ook vriendin Lindsay (Shailene Woodley), die hem trouw in al zijn carrièrestappen volgt, afgetapt wordt door zijn werkgever, daagt het besef bij Snowden en komt hij in actie. Gelukkig zorgt Nicholas Cage voor enig comic relief, in een op het lijf gesneden rol als tot het archief veroordeelde querulant die Snowden voorging in kritiek op de leiding en aldus werd afgeserveerd.
Actueel en ongemakkelijk
Een siddering ging door de zaal toen Stone zijn belangrijkste punt maakte. Zelfs wanneer je als samenleving de geheime diensten toestemming geeft voor vergaande informatievergaring onder het motto terrorismebestrijding, bedenk wat dat kan betekenen bij een ongewenste machtswisseling. Met die gedachte in het achterhoofd werd het nagesprek met Snowden ineens hoogst actueel en ongemakkelijk. Techniek gaat nooit alleen over wat mogelijk is, stel jezelf als samenleving vooral de vraag wat wenselijk is.
Snowden, fris gekapt en in een scherp gesneden pak geprojecteerd op het doek van Tuschinski 1, oogde voor een dissident uitgerust. Op ontspannen, typisch Amerikaanse wijze gaf hij zijn publiek een overtuigend hoorcollege digitale burgerrechten. Opvallende zaken uit zijn verhaal: in Engeland is daadwerkelijk met Yahoo Messenger ongeoorloofd gebruik gemaakt van persoonlijke webcams door overheidsdiensten. Iedere vijf minuten een foto. Geen urban legend dus. Volgens Snowden staat in Engeland nu het meest vergaande wetsvoorstel voor overheidsspionage bij burgers ter discussie. Dit ondanks dat zelfs de top van de National Security Agency erkent dat er nu zoveel informatie wordt vergaard dat de internationale diensten verzuipen in deze gegevensoceaan.
Openbare rechtbank
Zo gaf Rusland een waarschuwing aan de Amerikanen over de ‘Boston bomber’ en werd België door Turkije gewaarschuwd over de Brusselse daders. Blind vertrouwen in technologie, terwijl de menselijke factor zo belangrijk blijft – Snowden weet wel te overtuigen. Onder het motto ‘radicaliseringsonderzoek’ proberen de diensten overal mee weg te komen. Dit terwijl Snowden met zijn documentenroof heeft bewezen dat die immense NSA-vangnetten vooral werden (of worden?) gebruikt voor diplomatieke en bedrijfsmatige voordelen, en maatschappelijke beïnvloeding.
Typerend voor Snowden: op de vraag wat hij van de film vond zei hij dat het hem vooral beviel dat de technische weergave van de gebruikte software ‘voor een dramafilm heel accuraat’ was. Acteur Gordon-Levitt bleek ook naar Moskou te zijn gegaan voor detailstudie naar Snowdens mimiek. Opmerkelijk: Snowden gaf aan zelf niet gedacht te hebben dat het hem zou lukken om naar Moskou te vluchten. Hij wil in Amerika terechtstaan, maar wel voor een openbare rechtbank. Dus niet die van de geheime diensten die hem te wachten staat. Er is hem wel beloofd dat hij niet zal worden gemarteld. Hoe de president-elect daarover denkt bleef in het midden.
Geloof
Snowden zou Snowden niet zijn als hij zijn publiek niet zou meegeven dat het uiteindelijk mogelijk zal zijn om digitale burgerrechten af te dwingen door middel van technologie. Snowden vergelijkt informatietechnologie met nucleaire energie: een goed idee, mits verstandig gebruikt. Gerichte datamining met goedkeuring door een rechtbank blijft volgens hem effectief. Zijn geloof in techniek is Snowden in ieder geval niet verloren.
Nederlands 
English (UK) 
Français 
