IDFA’s DocLab: Ik wandelde blind door een prachtdag in cyberspace

DocLab is het onderdeel voor digitaal experiment en mediakunst op het documentairefestival IDFA. Een van de meest bizarre installaties, de Meat Puppet Arcade, treffen we direct al bij binnenkomst in de Brakke Grond. Links van de ingang staan drie digitale speelautomaten. Op het beeldscherm geen pinballs of kermismunten, maar de levensechte naakte lichamen van de kunstenaars Matt Romein en Joe Mango die zichzelf in 3D hebben gescand en gekopieerd.

Trillend vlees

Met de joystick kan je al dat vlees laten buitelen en vallen en in de raarste bochten vouwen – het DocLab-thema ‘Elastic Reality‘ krijgt hier een wel heel letterlijke invulling. Op het eerste gezicht is het een grappig en origineel voortborduren op het feit dat we met onze schrijfsels en foto’s steeds nadrukkelijker aanwezig zijn in cyberspace. Dus waarom uploaden we ook ons lichaam niet? Maar er zit een griezeliger kant aan. Zodra ik het zelf probeer voelt het al snel erg ongemakkelijk, de onverschillige meester te zijn over al die hulpeloos en kwetsbaar trillende mensenlichaampjes, hoe virtueel ook. Wat het precies betekent ben ik nog niet uit, en misschien is dat de bedoeling.

Het echte leven

DocLab viert dit jaar de tiende editie, en in de afgelopen tijd is er in de digitale wereld en op internet veel veranderd. Kort samengevat: de speelplaats vol belofte is gekoloniseerd door megabedrijven als Facebook. Onze vrije blik is veranderd in kokervisie. Hoe dat kan uitpakken heeft de Amerikaanse presidentsverkiezing laten zien, zo wordt in ieder geval gesuggereerd. Maar niet getreurd, er ontstaan tegelijkertijd weer allerlei nieuwe mogelijkheden voor nieuwe experimenten die DocLab op de voet volgt. ‘Elastic Reality‘ blijkt een ruim containerbegrip waar zo’n beetje alles op de grens tussen internet en werkelijkheid in te vangen is.

Een inmiddels vertrouwde formule is de zogenaamde ‘interactieve documentaire’, wat een mooi woord is voor allerlei meer of minder vernuftige websides waarop je klikkenderwijs door een onderwerp wandelt. Op de expositie in de Brakke Grond, maar doorgaans ook gewoon via je eigen browser. Zie bijvoorbeeld het project Everyday Everywhere dat wereldwijd het echte leven achter de stereotypen in beeld wil brengen.

Ruiken en volgen

Wie bij een bezoek aan DocLab echt iets nieuws wil beleven komt gek genoeg al snel uit bij projecten die het niet zoeken in nog futuristischer technologie, maar die juist weer een stap terug naar onze echte fysieke werkelijkheid doen. Follower van Lauren McCarthy brengt het idee van volgen en gevolgd worden dat we kennen uit de sociale media terug naar de realiteit. Met de Follower app op je smartphone krijg je bij DocLab vijf uur lang een echte volger. Jawel, een onbekende van vlees en bloed, die vijf uur lang je gangen nagaat, ook al is de afspraak dat er geen direct contact is. Wel krijg je als bewijs een foto mee. Schijnt een heel bijzondere ervaring te zijn. Je mag trouwens ook zelf volgen.

Een ander nieuwtje is Smell Dating, een soort Tinder met je neus waar we bij DocLab alvast letterlijk even aan kunnen snuiven. Een online service voor op geur gebaseerde matchmaking. Deelnemers krijgen stukjes van door andere deelnemers gedragen T-shirts toegestuurd. Geen foto’s, geen profielen, alleen de geur om op af te gaan. In februari ook in Nederland beschikbaar.

Prettig concreet en zonder digitale fratsen is ook The Island of the Colorblind van Sanne De Wilde. Bezoekers gaan zelf aan de slag met een kleurdoos met waterverf terwiijl ze door monochroom rood licht geen kleuren kunnen zien.

De intimiteit van het antwoordapparaat

Een geslaagd Nederlands project dat zich op de grens tussen oude en nieuwe techniek beweegt is Bert Hana’s I Am Not Home Video. Zijn liefde voor het verzamelen van de ingesproken bandjes uit oude antwoordapparaten verwerkte hij in een ontroerende Virtual Reality-installatie. Een virtuele flashback naar een verdwenen tijd.

Een instant klassieker

Maar het mooiste dat ik op mijn eerste snelle rondgang op deze DocLab ben tegengekomen is toch echt de Frans-Brtise virtual reality productie Notes on Blindness VR, door programmeur Caspar Sonnen terecht een instant klassieker genoemd. De VR-headset dompelt je onder in een vreemde, maar ook intiem aanvoelende omgeving die je een idee moet geven hoe het is als de wereld om je heen alleen nog uit geluid bestaat. Niet door alles stikdonker te laten zijn, maar juist door de geluiden van een dagje in het park – voetstappen, vogels, de wind – te vertalen in een soort oplichtende geestverschijningen die alleen bestaan zolang het geluid maakt. Een mooie dag is voor een blinde een dag met veel geluid van wind en regen. Simpel en effectief, met een prachtig mix van animatie en sound-design. Naar het audio-dagboek van de in 1983 blind geworden schrijver John Hull.