Wat is een ‘companion piece’? Donderdag 12 januari beantwoordt het eigenzinnige Ives Ensemble deze vraag tijdens een concert in de donderdagavondserie van het Muziekgebouw aan ’t IJ in Amsterdam. Speciaal hiervoor componeerde Richard Rijnvos zijn Riflesso sull’arco, een ‘companion piece’ bij Swinging Music van Kazimierz Serocki. Ik stelde Rijnvos drie vragen.
Wat typeert jou als componist?
Laat ik beginnen met te zeggen dat een kunstenaar niet de meest geschikte persoon is zichzelf te typeren. Tenzij hij of zij stelselmatig verkeerd wordt begrepen of onjuist wordt geportretteerd. Zo bestaat over mij het hardnekkige misverstand dat ik een ‘control freak’ zou zijn, wat ik zou willen bestrijden. Zo wordt menig aspect in het nieuwe werk Riflesso sull’arco niet door mij maar door de musici bepaald, tijdens het spelen. Daarom is iedere uitvoering anders. Wat mijn werk wel kenmerkt is ‘precisie’; die twee aspecten haalt men vaak door elkaar.
Onlangs herlas ik voor de ik-weet-niet-hoeveelste keer de roman Als op een Winternacht een Reiziger van Italo Calvino. Samen met Palomar mijn absoluut favoriete literatuur. Op ongeveer driekwart van het boek mijmert de fictieve romanschrijver Silas Flannery over zijn ambacht. Ik citeer hieronder zijn tekst, waarbij het werkwoord ‘schrijven’ vervangen zou kunnen worden door ‘componeren’.
Italo Calvino: ‘Het schrijft’
‘Ik heb in een boek gelezen dat je een gedachte objectief kunt uitdrukken door het werkwoord denken onpersoonlijk te gebruiken: niet zeggen «ik denk», maar «het denkt», zoals je zegt «het regent». In het heelal wordt gedacht, dat is de constatering waar we telkens weer vanuit moeten gaan.
Zou ik ooit kunnen zeggen: «vandaag schrijft het», precies zoals «vandaag regent het», «vandaag waait het»? Pas wanneer ik iets natuurlijks zal vinden om het werkwoord schrijven onpersoonlijk te gebruiken, zal ik mogen hopen dat er via mij iets wordt uitgedrukt dat minder beperkt is dan de individualiteit van een enkeling.’
Maar goed, terug naar je vraag. Ik vond een treffende omschrijving van een vooraanstaand musicoloog: ‘Richard Rijnvos is geen man van losse liflafjes, van een gevoelig menuetje hier en een leuk liedje daar. Bouwend aan een consistent œuvre met meerdelige cycli en allerlei dwarsverbanden is hij een soort muzikale stadsarchitect.’
Kun je kort vertellen waar Riflesso sull’arco over gaat?
De Amerikaanse componist Morton Feldman zou zeggen: het gaat over muziek. Het is een abstract werk, dat onderdeel vormt van de cyclus Riflessi. Dat is een nog altijd groeiende reeks ‘companion pieces’ waarmee ik in 2007 begon en waarvoor geen goede Nederlandse term bestaat.
Het betreft composities die voor dezelfde (uitzonderlijke) bezetting zijn geschreven als een bestaand werk. ‘Riflesso’ is Italiaans voor ‘weerschijn’ en betekent zoveel als licht dat gereflecteerd wordt in een andere tint dan die van de bron. Mijn Franse collega Gérard Pesson spreekt van ‘Nebenstück’.
Riflesso sull’arco reageert op Swinging Music van de Pool Kazimierz Serocki voor basklarinet, trombone, cello en piano. Het is gebaseerd op de grondtonen Bes, A, C, B, ofwel B-A-C-H in hun Duitse benaming. Hierop bouw ik vier muzikale ‘bogen’ uit hun corresponderende boventonen. Die stapelen zich op tot het hoogste punt, om daarna weer neer te dalen.
Wat deed je als eerste toen je aan je compositie ging werken?
Dat ben ik eerlijk gezegd vergeten. Wel had ik vanaf het begin een beeld voor ogen: de Gateway Arch in de Amerikaanse stad St. Louis. De Fins-Amerikaanse architect Eero Saarinen ontwierp hem in 1947 en zijn stijl doet mij denken aan later werk van bijvoorbeeld Richard Serra en Anish Kapoor. Het is verwant aan het motto Less is more dat architect Mies van der Rohe introduceerde.
Ik heb overigens het idee dat hedendaagse muziekwerken die beantwoorden aan deze esthetiek momenteel nogal in de verdrukking zitten. Alles moet onderhoudend zijn, kunstentertainment, vooral laagdrempelig, laagdrempelig, laagdrempelig. Ikzelf ga er vooralsnog vanuit dat het kunstminnend publiek zijn verstand niet heeft verloren. Het is heel wel in staat kritisch maar openhartig de muziek van nu te genieten, zowel intellectueel als zinnelijk.
Donderdag 12 januari 2017 Muziekgebouw aan ’t IJ: Ives Ensemble: ‘Companion Pieces’
Iannis Xenakis Anaktoria
Aldo Clementi Impromptu
Richard Rijnvos Riflesso sull’arco…(wereldpremière)
Kazimierz Serocki Swinging Music
Gérard Pesson Nebenstück
Gerald Barry No People (Nederlandse première)
Meer info en kaarten via deze link
Het concert is vrijdag 13 januari ook te horen in Korzo, Den Haag.
Nederlands 
English (UK) 
Français 
