Die dieren in twee #Berlinale competitiefilms, zijn wij dat zelf?

Zou u het geloven, wanneer twee mensen beweren dat ze onafhankelijk van elkaar dezelfde droom hebben? Dat ze dromen dat ze een hert zijn dat in een besneeuwd woud naar voedsel en gezelschap zoekt. Of wanneer een ietwat excentrieke dame u geëmotioneerd zou bezweren dat die raadselachtige moorden in een afgelegen Poolse vallei het werk van de dieren zijn? Deze voorbeelden duiken op in de Berlijnse competitiefilms On Body and Soul en Pokot (Spoor). Een toevallige samenloop natuurlijk, maar te mooi om ze niet even naast elkaar te houden.

Hertendromen

Het droog en precies neergezette, maar door de hertendromen ook betoverende On Body and Soul is tot nu toe mijn favoriete competitiefilm. In dit opvallende regiedebuut vertelt de Hongaarse Ildikó Enyedi het verhaal van een jonge autistische vrouw die is aangesteld als kwaliteitscontroleur in een slachthuis. Wanneer ze ontdekt dat ze haar dromen deelt met een al even sociaal onhandige collega is dat het begin van een voorzichtige toenadering. Door ze in hun droomscènes in dierengedaante te tonen weet Enyedi je op een heel onverwachte manier in contact te brengen met hun emotionele binnenwereld.

In rauw contrast met die serene droomwereld staan de slachthuisbeelden, waarin de koeien eindigen als stukken vlees. Hier speelt het dier een rol die wel een beetje lijkt op wat het Poolse Pokot ons voorzet.

Vleugje Tarantino

Deze film, naar een boek van Olga Tokarczuk, is juist geregisseerd door een doorgewinterde veteraan. Agnieszka Holland is van de generatie Poolse filmmakers waar ook Krzysztof Kieslowski toe behoorde. Een generatie die in de jaren zeventig van de Poolse cinema een begrip maakte. Hoewel Holland beweert dat ze het met deze nieuwe film over een heel andere boek wilde gooien proef je in Pokot ook een vleugje van die expressiviteit en bevlogenheid van destijds. Vanaf het begin af aan injecteert Holland deze mix van genres (thriller, feministisch manifest, politieke fabel, sprookje, een vleugje Tarantino) met een nervositeit die suggereert dat een onzichtbaar onheil met rasse schreden nader snelt. Al waren het alleen maar de beelden van de dieren in het bos die in paniek op de vlucht slaan.

De hoofdpersoon is Duszejko, een gepensioneerde vrouwelijke ingenieur met een ietwat zonderlinge inslag, een grootse rol van Agnieszka Mandat. Ze heeft zich teruggetrokken in deze bergstreek, leeft strikt vegetarisch en gelooft vast in astrologie. Eenzaamheid en passie in één ziel. Verbolgen om wat ze om zich heen ziet gebeuren neemt ze het op tegen de gevestigde orde, die vooral uit jagers bestaat. Zelfs op de insekten heeft de mens het gemunt, zo leert ze van een zielsverwante entomoloog. Wanneer een van de raadselachtige lijken in het bos door die insecten blijkt aangevreten weet Duszejko wel wat dat betekent.

Dieren als metafoor

Op de persconferentie na afloop van deze subversieve thriller maakte Agniesza Holland al snel duidelijk dat die opgejaagde dieren als een metafoor voor de zwakkeren in de samenleving gezien mogen worden. Dat het Hongaarse On Body and Soul iets vergelijkbaars doet was natuurlijk toeval, maar Holland zag het toch wel als een teken van deze tijd. Om daar quasi terloops aan toe te voegen dat beide films gemaakt zijn door vrouwen en uit landen komen die destijds tot het communistische blok behoorden. Die dieren staan wat haar betreft ook voor vrijheid en en waardigheid.

Totalitaire tendensen

De film was aanvankelijk niet zo opgezet, maar gaandeweg kreeg het conflict tussen de eigengereide vrouw en de jagers in die sprookjesachtige vallei toch die extra dimensie. Je kan daar een toespeling in zien op de strijd die allerlei groepen in de samenleving moeten voeren voor gelijke rechten, maar Holland refereerde ook aan de zorgelijke ontwikkelingen die we zien in de democratieën van vandaag. Polen, Hongarije, de Verenigde Staten, overal steken totalitaire en narcistische tendensen de kop op.

Olga Tokarczuk, de schrijver van het boek, voegde daar aan toe dat ze de jacht niet alleen gekozen had omdat het spectaculaire scènes oplevert, maar ook omdat het een toneel is voor mannelijke arrogantie. Het is in Polen een ontmoetingsplek voor politieke machthebbers die bij die gelegenheid, aldus Tokarczuk, besluiten nemen. En het wordt er niet beter op. Onder het huidige bewind zijn de jachtwetten versoepeld, wat onder meer betekent dat kinderen tegenwoordig ook mee mogen doen.