‘Mag ik jou vragen: weet jij wat tijd is?’ Greg Nottrots vraag kan niet rechter op de man af zijn, want ik ben de enige toeschouwer. MIjn plek is ongemakkelijk: een in vers grind wegzakkend stoeltje op de curieuze Utrechtse vlakte die door stadsontwikkelaars ‘Berlijnplein’ is gedoopt. Ik ben getuige van een vroege repetitie van De Denderende Tijd. In dat stuk, dat van 9 t/m 27 augustus op locatie te zien is in Utrecht (inclusief diner en escaperoom), stelt Greg Nottrot veel van dit soort vragen aan het publiek. Iets wat ik met mijn aangeboren verlegenheid best eng vind.
Het lukt me niet om mijn stugge toeschouwershouding vol te houden. Dus ik probeer een antwoord uit: ‘Tijd is het verschil tussen toen en nu.’ Of iets in die trant. Nottrot is blij en zet zijn bevlogen betoog tegen de denkbeeldige tribune om mij heen voort. Geholpen door mijn volgens hem scherpe observatie. Fijn compliment. Ik ben nu medeplichtig en zal de rest van de middag beter opletten.
Belevenis
Een stuk van Greg Nottrot is altijd een belevenis. De meeste mensen die wel eens in een theater komen zullen hem misschien kennen van Orde van de Dag. De in Utrecht opgeleide acteur gaat daarin met een team van schrijvers en acteurs de actualiteit te lijf. Het is spannend en vernieuwend theater, dat een nieuwe standaard zet.
De Denderende Tijd is kleiner van opzet. Althans wat betreft het aantal deelnemende acteurs. We hebben het nu te doen met Greg Nottrot zelf, zijn partner en collega Floor Leene en de muzikant Pascal van Hulst. Om de uitbarsting van creatieve energie van het trio in goede banen te leiden is Daniël van Klaveren als eindregisseur voor de groep gezet.
De voorstelling is geïnspireerd op een historische gebeurtenis. Op 15 februari 1894 mislukte een aanslag op het Koninklijk Observatorium van Greenwich in Engeland. Dat was een bijzondere plek want precies daar was tien jaar daarvoor de 0-meridiaan vastgesteld. Daar huisde sindsdien ook de klok waaraan alle klokken ter wereld moesten gehoorzamen.
Te slim af
Het verhaal zingt al een tijd rond in Nottrots hoofd, vertelt hij na afloop van de repetitie: ‘Meer vanwege de mop eigenlijk: man wil aanslag plegen op de tijd met een tijdbom en de tijdbom gaat te vroeg af. Hij is ook nog het enige slachtoffer. Dus iemand wil de tijd aanvallen en de tijd is hem weer te slim af.’
Het is ook weer heel erg een Greg Nottrot voorstelling geworden. Nottrot legt zelf uit wat dat inhoudt: ‘De grote truc is natuurlijk dat we altijd vanuit ons persoonlijke leven een onderwerp benaderen. En ik ben natuurlijk een belabberd acteur, dus in eerste instantie ben ik altijd Greg. Greg kan verschillende gedaantes aannemen, kan een supermanpak aantrekken op Oerol, en proberen superman te zijn… Maar ik blijf Greg. Het begint dus met een detective die op zoek is naar de motieven van een anarchist uit 1894, en binnen tien minuten gaat het over Floor die ouder wordt en over mij omdat ik altijd te laat kom.’
‘Die persoonlijke basis is altijd ons ding. We repeteren altijd alles, maar als het publiek er is hoop ik toch dat het eruit ziet of het ter plekke gemaakt wordt.’
Werk en privé
Een goed voorbeeld van waar dat toe kan leiden was Geheim, een stuk ter gelegenheid van de opening van het Castellum theater in Leidsche Rijn. Nottrot: ‘Dat ging over een vrouw die zwanger was zonder dat ze dat wist. Dat liep een beetje parallel met het verhaal van Floor en haar zwangerschap en hoe we daarmee om moesten gaan. Nu gaat het verhaal veel meer over de sleur van de tijd. Hoe ontkom je aan de vergankelijkheid, het verval, de herhaling, het ritme, ook de stress, de drukte en de gejaagdheid. Die persoonlijke thema’s zijn eigenlijk veel belangrijker, maar ondertussen doen we alsof we het verhaal vertellen van iemand uit 1894. Of doen alsof: het is natuurlijk hetzelfde verhaal.’
‘Is het zo erg, twee jaar later?’, vraag ik. Nottrot glimlacht. ‘Het is natuurlijk een voorstelling. Of het waar is zeg ik niet.’ Ik antwoord dat dat bij voorstellingen van hem altijd een beetje de vraag is. ‘Zeker’, zegt hij triomfantelijk. ‘Ook in deze voorstelling zitten minstens tien dingen die waar zijn, maar ook minstens tien dingen die helemaal niet waar zijn.’
Actualiteit
‘Dat wordt een raadspelletje.’ zeg ik. Nottrot knikt. ‘Er zit één ding in de voorstelling waarvan ik nu al weet dat na afloop iedereen aan mij gaat vragen: “is dat echt zo?” En nee, dat is niet echt zo, maar dat zal ik na afloop wel weer ontkennen en dan weet ik nu al dat juist omdat ik het ontken iedereen toch wel zal denken dat het waar is.’
De vraag is natuurlijk of dat allemaal niet afleidt van de de actuele boodschap. Volgens Nottrot is dat geen issue. ‘Bij de Orde van de Dag zijn we elke keer helemaal met de actualiteit bezig. De letterlijke actualiteit van de voorbije maand. Met zomervoorstellingen als deze willen we altijd weg van die actualiteit. Toch gaan we het hebben over een terrorist. Dat voelt ergens super actueel. Vooralsnog verloopt de zomer relatief rustig in vergelijking met vorige zomers, maar in het voorjaar hadden we al drie aanslagen in Londen.’
‘Nu wilden we die rauwe actualiteit achter ons laten en ons focussen op die allereerste zelfmoordterrorist op Engels grondgebied. Het is fascinerend om te zien dat er heel veel parallellen zijn. De Engelsen stonden na de aanslag op het punt om de grenzen te sluiten voor alle Fransen. De aanslagpleger was immers een Fransman. Voor de Engelsen waren de Fransen in die tijd wat de Syriërs nu zijn. De Middellandse Zee nu? Dat was Het Kanaal toen.’
Tijd is een constructie
‘Wat me ook fascineert, is de aanval op de tijd zelf. Ik heb me voordat ik aan dit stuk begon nooit gerealiseerd dat tijd een constructie is. Ik heb de tijd altijd ervaren als iets wetenschappelijks. Als je je erin gaat verdiepen, leer je eerst dat de tijd pas heel recent is. Dat we een gezamenlijke tijd hebben, is pas iets van de laatste eeuw.’
‘Die tijd is ook nog eens een instrument dat bijna kapitalistisch is. Met de industrialisatie is de klok in Greenwich gaan tikken. Sindsdien gaat hij steeds sneller tikken. Die enorme versnelling die we ervaren is eigenlijk toen al ingezet. Met de opkomst van de auto, de telefonie, de fabrieken, de machines. Heel veel van de thema’s van personages uit de kunst van toen gaan ook over stress, over versnelling en over verzet tegen tijd.’
Is dat allemaal de schuld van de klok, en niet van de tijd?
De schuld van alles
‘Ja, ik denk dat de klok eigenlijk schuldig is. Het is niet zo dat de klok alleen maar toevallig tijd weergeeft. Ik denk wel degelijk dat die klok ons opjaagt. En dat die klok echt niet alleen een instrument is om de wereld te ordenen, maar ook een instrument om de wereld te dwingen. Daardoor moeten we ook efficiënt zijn. Door de klok worden onze prestaties meetbaar. Je wil eerst zoveel mogelijk doen in de tijd die je gegeven is en ten tweede wil je zo oud mogelijk worden. Ik denk dat voor de komst van de wereldklok tijd echt iets anders was.’
En plots zitten we midden in de actualiteit. Nottrot wil met zijn voorstelling een kijkje krijgen in het hoofd van de zelfmoordterrorist.
‘De anarchisten waren tegen het feit dat de elite de tijd bepaalde. De terroristen die nu aanslagen plegen doen dat ook tegen een elite. Ik geloof niet dat dat per se heel erg voortkomt uit een religie. Het is wel interessant om je steeds weer af te vragen wat de persoonlijke motieven van die jongens zijn. Dat onderzoeken we nu: waarom heeft juist deze Martial Bourdin die aanslag willen plegen op de tijd? Dan merk je bijvoorbeeld dat het er ook mee te maken heeft dat hij kleermaker was. In die tijd veranderde het beroep van een ambachtsman als een kleermaker in een fabrieksarbeider. In heel korte tijd. De introductie van de naaimachine en de uitvinding van de confectie had een gigantisch gevolg.’
Kleermakers de sjaak
‘Die hele golf aan anarchistische aanslagen van toen is voor een heel groot deel gepleegd door kleermakers. Het zijn natuurlijk de ambachtelijke beroepen die als eerste verloren gaan wanneer het gaat om efficiency en sneller en meer. Dat was de benzine die het vuur van de terroristen voedde.’
Nottrots voorstellingen blinken altijd uit in de enorme berg aan kennis die je eraan overhoudt. Hij houdt erg van research, erkent hij: ‘Ik geloof dat ik altijd op een bepaalde manier geobsedeerd moet raken door mijn onderwerp. Maar ik schrijf ook niet. Floor schrijft. Zij zit in een heel andere stroom en kan heel goed dialogen schrijven. Zij benadert het vanuit het persoonlijke en schrijft alle dialogen tussen ons. Dat komt omdat ze heel goed kan luisteren naar hoe wij praten in huis.’
‘Ik kan niet schrijven. Ik lees heel veel, en dan wil ik heel veel vertellen, de hele tijd. Ondertussen blijkt dat ik tijdens dat vertellen al een beetje aan het oefenen ben. Tijdens de repetitie blijkt dan welke verhalen teveel zijn, of te lang. Dus van alles wat ik weet en heb opgezocht komt nog maar een tiende in de voorstelling terecht. In eerste instantie vind ik dat heel stom, want iedereen wil toch alles weten, maar dat moet dan weer een vorm krijgen.’
Documentair autistisch
Dat gaat niet altijd makkelijk, krijg ik te horen. Toch komt het steeds weer goed. ‘Dus eigenlijk, wat verhaal is en wat door mensen gedreven is, komt van Floor, en alles wat documentair autistisch is, komt van mij. Vaak is die verdeling in personages op de vloer merkbaar.’
Uiteindelijk wil Nottrot er geen privéfeestje van maken: ‘Wat ik heel fijn vind is als mensen die ons niet kennen naar de voorstelling komen en gewoon twee acteurs en twee personages zien. Dat ze niet weten dat we een relatie hebben. Daarom verzinnen we er ook genoeg bij, om het universeel te maken.’
‘Uiteindelijk gaat deze voorstelling meer over mensen in de leeftijd van twintig tot vijftig in deze tijd, dan specifiek over ons. Eigenlijk gaat het over iedereen die probeert carrière, liefde en leven te combineren in de beperkte tijd die daarvoor gegeven is. Als ik daarvoor moet vreemdgaan, kan dat in het stuk heel goed, maar hoeft dat niet in het echt ook te gebeuren.’
Niet spelen
‘Dat geldt ook voor het meer documentaire deel van de voorstelling. Ik schaam me er niet voor om voor de gratie van het verhaal soms dingen aan de werkelijkheid te veranderen als die beter uitkomen. Als het beter uitkomt dat Martial Bourdin in Chicago is geweest, omdat daar toevallig het grootste slachthuis ter wereld wordt geopend, dan verzin ik dat erbij. Omdat het uiteindelijk een voorstelling is. Maar het allerleukste van theater is dat mensen wel kunnen denken dat het echt is.’
‘In het theater spreek je af dat er gedurende de komende negentig minuten gespeeld wordt. Zelfs als ik je voorhoud dat we niet spelen.’
De Denderende Tijd wordt van 9 t/m 27 augustus gespeeld bij het Berlijnplein in het centrum van Utrecht Leidsche Rijn. Kaarten zijn inclusief een diner en een escaperoom. Meer info en reserveringen.
){kind=link}