‘Zonder schroeven stort de (kunst)wereld in. Welkom in het imperium van de ‘Schroevenkoning’ van het Zuid-Duitse Künzelsau

Schroeven fabriceren en kunst verzamelen staat op het eerste gezicht als Max Verstappen tot Leonardo da Vinci. De Duitse miljardair Prof. Dr. h.c. mult. Reinhold Würth, eigenaar van het grootste Europese bedrijf van bevestigings- en montagemateriaal, beschikt in Europa over in totaal tien kunstmusea en vier kunstdependances in Duitsland, Zwitserland, Italië, Oostenrijk, Noorwegen, Denemarken, Nederland, Frankrijk en Spanje.

Geen kunstkathedralen

Bij Würth-musea moet je niet denken aan kunstkathedralen à la Louvre of het Stedelijk, met huizenhoge affiches aan de gevel. Würth-musea zijn meestal ondergebracht in een van de bedrijfspanden van de Würth-Gruppe. Maar toch. Reinhold Würth heeft genoeg om te laten zien. Hij bezit een collectie van 18.000 schilderijen, beeldhouwwerken en grafische werken. Eind jaren zestig begon de fabrikant kunst te verzamelen – vooral kunst uit de 20ste en 21ste eeuw – en sindsdien hield hij niet meer op.

‘Ik wil wat ik mooi vind’

Criterium voor Reinhold Würth: ik wil hebben wat ik zelf mooi vind. De huidige collectie omvat onder meer Kiefer, Katz, Pollock, Beckmann, Ernst, Munch, Picasso, Chillida, Cragg, Kapoor, Moore, Baselitz, Christo, Schlemmer, Hundertwasse, Braque… kortom: genoeg om uit te hangen in een van zijn bedrijfsmuseums.

Oh ja, de kunstverzamelaar/fabrikant heeft sinds enkele jaren ook een eigen orkest: het Würth Philhamoniker, gevestigd te Künzelsau (net 15 duizend inwoners), de hoofdzetel van Würth. Een heel goed symfonisch orkest. In 2017 trad het orkest op in het Amsterdamse Concertgebouw tijdens de Robeco Summernights.

Voorstudie pissoir Duchamp

Ik breng een bezoek aan Forum Würth Arlesheim. Dat Würth-museum staat op een bedrijfsterrein aan de rand van Basel en nestelt zich over twee verdiepingen van het bedrijfspand annex kantine. De toegang is kosteloos. De receptioniste haar schouders op over mijn forse rugzak: ‘Neem maar mee hoor, dat kan hier wel.’

Een eerste bezoek aan het herentoilet brengt meteen opwinding. Hangt daar nou, onder het brandweerrode logo van Würth, een voorstudie van het pissoir van Duchamp, en heb ik zojuist een ontdekking gedaan die de kunstwereld om zijn grondvesten doet trillen? Dus níet Marcel Duchamp, níet Elsa von Freytag-Loringhoven maar Reinhold Würth schroefde als eerste een urinoir aan een kunstwand. Even terugrekenen ontnuchtert: Duchamp introduceerde zijn ‘readymades’ in de jaren twintig. Toen was Reinhold Würth nog niet eens geboren.

Schipperiaanse toelichting

Boven het pissoir hangt een uitlegbordje met de Wim T. Schipperiaanse toelichting: “Für die Reinigung verwenden wir Hygiene-Produkte von Würth.” We vrezen dat het serieus is bedoeld maar zijn wel in onze nopjes met deze onbedoelde integratie van kunst en business.

In Forum Arlesheim draait tot 13 januari de expositie ‘Im Blick des Sammlers Werke der Sammlung Würth von Beckmann bis Kiefer.’ Toelichting: ‘De selectie toont aanwinsten die in de collectie zijn gekomen in een dialoog tussen de verzamelaar Reinhold Würth en zijn kunstadviesraad’, waaronder Max Ernst, Max Beckmann, Emil Nolde en Rufino Tamayo.

Suikerlaag over de expositie

Het lijkt me niet een aanpak waarvoor conservatoren twee jaar aaneen de halve wereld over vlogen en de zachtboard platen van het plafond rookten. Het is even wennen als je gestaald bent door de hedendaagse Europese museums, waar over elke expositie een dikke, thematische suikerlaag is gelegd (lekker om te zien maar soms ook erg sturend). Dwalend over de twee lege verdiepingen dringt het woord saai zich op.

Rorschach Würth

Maar Zwitserland telt nog twee Würth-museums. De jongste – na de vestigingen in Arlesheim en Chur – is Forum Würth Rorschach. Dat ligt in het gelijknamige plaatsje aan de oever van de Bodensee. Er loopt op dit moment een zeer toegankelijke thematische expositie: Menagerie – An Animal Show from the Würth Collection. Het motto: ‘We come to the dog, cry big crocodile tears’. Het is een ‘dierenbeurs’ uit de Würth-collectie die uitstekend tot zijn recht komt. De invalshoek is de mysterieuze relatie tussen mens en dier en de veranderende ideeën over het karakter van dieren, van eeuw tot eeuw. Jawel, zo komt een greep in de grote Würth-collectie tot zijn recht: door de collectie te gebruiken als een Swiss Army-mes: je trekt er uit wat je nodig hebt om het leuk & interessant te maken.

Slapende duif van Picasso

Te zien zijn onder meer De Slapende Duif van Picasso, een fantastisch springend paard van Norbert Tadeusz, een tekening van twee zingende kikkers van Tomi Ungerer (uit 1984), een stilleven met fazant en witte hond van Nadin Maria Rüfenacht (2005) en Max Liebermann met een Spinnende Veehoedster (1895). Klein maar fijn, zo’n (gratis) museum dat zich goed leent om even uit te stappen tijdens een auto- of fietstocht door de Zwitserse bergen.

Ook in Nederland is er een ‘Kunstlocatie Würth’. Die is gevestigd in het bedrijfspand van Würth Nederland B.V. in ‘s-Hertogenbosch. Daar kun je nu de expositie ‘Gunter Damisch – Deel van het geheel’ bekijken. 50 schilderijen, aquarellen, tekeningen en sculpturen van de ‘Neue Wilde’ Gunter Damisch (1958-2016), een van de belangrijkste vertegenwoordigers van de hedendaagse Oostenrijkse kunst.

Van 2-manszaak naar 12 miljard

Reinhold Würth is nu 83 jaar. In 2006 stopte hij als voorzitter van de raad van bestuur. Würth is nu voorzitter van de Raad van Toezicht van de familiestichting van de Würth-Groep. De oorspronkelijke tweemansschroevenhandel, op zijn 19de overgenomen van zijn overleden vader, heeft nu ruim 72.000 werknemers en een omzet van meer dan 12 miljard euro. Würth’s eigen vermogen is 10 miljard euro, hij is dus lang niet uitgekocht. Vorig jaar opende hij nog – als verjaarscadeautje voor zijn vrouw Carmen – het Carmen Würth Forum in zijn woonplaats Künzelsau. Een cultuur- en congrescentrum met in de Beeldentuin sculpturen van onder meer Niki de Saint Phalle, Jaume Plensa en Tony Cragg.

‘Kunst versterkt het wij-gevoel’

Würth wordt tegen zijn zin – en ook wat minnetjes – een Schroevenkoning genoemd. Maar dan wel een Schroevenkoning met een uitzonderlijk brede belangstelling, die zijn kunstwerken wereldwijd laat rouleren langs de kantoren en fabrieken van zijn bedrijf, ik zie het ons Koninklijke Boskalis nog niet doen. Reinhold Würth vindt: ‘Kunst versterkt het wij-gevoel en maakt mijn bedrijf anders dan dat van mijn concurrenten.’

‘Zonder schroeven stort de wereld in’

‘Zonder schroeven stort de wereld binnen vijf minuten in’, is een geliefde uitdrukking van Reinhold Würth. Dat is een waarheid als een luid klepelende Zwitserse koe. De mooiste toepassing van de Würth-schroef wat mij betreft: het schilderijhaakje.