De eerste reden om bij Roma stil te staan is natuurlijk dat deze Gouden Leeuw-winnaar van Alfonso Cuarón (Gravity) een schitterende film is. Maar buiten dat: Roma is in Nederland vanaf 14 december tegelijkertijd op Netflix en in de bioscoop te zien. Dat is hier met een Netflix-titel nog niet eerder gebeurd. Komt het einde van het ‘window’, de periode dat een film alleen in de bioscoop mocht draaien, in zicht?
In de jaren tachtig werd bedacht dat nieuwe films eerst exclusief in de bioscoop te zien moeten zijn. Pas na een wachttijd – het window – komen video, dvd, online-vertoning en tenslotte televisie aan de beurt. In ons land laat Picl – hierover straks meer – al zien dat het anders kan. Maar vooral door Netflix neemt de druk van de andere kant toe. De opvallende uitbreng van Roma trekt de aandacht.
In 1998 begonnen als videoverhuurbedrijf, is Netflix uitgegroeid tot een groot concern. Een online-aanbieder van films en series met een jaaromzet van meer dan 11 miljard dollar. Het wereldwijd opererende Amerikaanse bedrijf is een speler van belang in de filmsector geworden. Zeker sinds het ook investeert in eigen productie en grote namen, waaronder de gebroeders Coen, aantrekt. Martin Scorsese gaat zijn misdaadfilm The Irishman voor Netflix maken.
Rumoer in Cannes
De bioscoopsector kijkt hier met argusogen naar. Vorig jaar nam Cannes twee titels in de competitie op (Okja, The Meyerowitz Stories). Deze zouden na het festival wel op Netflix maar niet in de Franse bioscoop komen. Dit leidde tot protest van de Franse filmindustrie. Cannes veranderde vervolgens het reglement. Waarna Netflix dit jaar Roma uit Cannes terugtrok en verschoof naar het flexibeler opererende Venetië. Waar dit autobiografisch geïnspireerde drama van Alfonso Cuarón de hoofdprijs kreeg. Nu was het de beurt aan de Italiaanse bioscopen om te protesteren.
Intussen begint er het een en ander te schuiven. Aan de ene kant zien we het exclusieve bioscoop-window dat de grote studio’s in Amerika hanteren langzaam korter worden. Nu is dat daar gemiddeld drie maanden. In ons land is dat een maand of vier.
Roma in de bioscoop
Aan de andere kant lijkt Netflix niet ongevoelig voor prijzen en erkenning. Om aan de Oscar-reglementen tegemoet te komen kreeg bijvoorbeeld Roma op 21 november in de Verenigde Staten al een bescheiden theateruitbreng. Pas op 14 december vertoont Netflix zelf de film.
Ook in veel andere landen is Roma kort voor of gelijk met de Netflix-vertoning in de bioscoop te zien. In Frankrijk niet, want daar is een bioscoop-window van 36 maanden bij wet vastgelegd.
In Nederland staat het distributeurs en vertoners in principe vrij om al dan niet bepaalde windows af te spreken. Tenzij een distributeur bijvoorbeeld gebonden is aan de voorwaarden van een sales agent.
Voorafgaand aan de Netflix-release op 14 december beleeft Roma op 7 december eerst een voorpremière in Eye. Van 14 december tot 3 januari is de film eveneens in Eye te zien. Daarna volgt vertoning in een twaalftal andere filmtheaters in het hele land.
Het window schuift
Hoe bijzonder is deze gelijktijdige vertoning op Netflix en in de bioscoop? En hoe belangrijk is dat exclusieve window nog? Ik vraag het aan René Wolf, programmeur van Eye.
“Er wordt momenteel vaker geëxperimenteerd met het verkorten of loslaten van windows. Denk aan Picl, day and date-releases, IDFA-docu’s die theatrale vertoningen in het hele land krijgen maar een week later al op tv komen of theatrale vertoningen nadat een film al op dvd-beschikbaar is. Maar ook aan Roel Reiné’s Redbad die aanzienlijk eerder dan gebruikelijk al op grote VoD-platforms beschikbaar was.”
“Persoonlijk vind ik het feit dat films achter slot en grendel zitten en niet beschikbaar zijn voor theatrale vertoning (zowel oude als nieuwe titels, vanwege exclusiviteit voor Netflix of andere partijen bijvoorbeeld) een groter probleem dan windows. Ik ben niet tegen windows, maar zou ze heel graag een stuk flexibeler zien. Wij draaien verschillende filmtitels vaak lang door. Het feit dat een film tijdens die run op dvd wordt uitgebracht heeft vaak eerder een positief dan een negatief effect op het bezoek. Maar tegelijk zie ik ook dat voor een aantal titels een beperkte duur exclusief in de bioscoop heel belangrijk kan zijn, ook voor het vervolgtraject van een film.”
Het windows-systeem is ooit bedacht om te voorkomen dan verschillende distributiekanalen van een film elkaar gaan beconcurreren. Met andere woorden, dat een bioscoop minder kaartjes verkoopt omdat de film ook al op dvd of online is te zien. Maar hoe reëel is die angst? Wie bijvoorbeeld Roma in de bioscoop ziet zal onmiddellijk beamen dat het een beleving is waar het thuiskijken niet aan kan tippen.
Angst voor kannibalisering ongegrond
Picl heeft samen met 22 filmtheaters al twee jaar ervaring met gelijktijdige vertoning online en in het theater van arthousetitels. Een deel van de online-opbrengst (voor 8,50 euro zie je een film) schuift door naar het filmtheater.
Volgens Noortje van de Sande, een van de oprichters van Picl, is gebleken dat die angst voor zogenaamde kannibalisering ongegrond is. In ieder geval in de arthousesector.
“Iedereen ziet een film het liefst in de bioscoop, maar vooral bij kleinere titels lukt dat soms niet. Het kan zijn dat het tijdstip niet uitkomt, of dat de titel al weer uit het theater is verdwenen, of dat er simpelweg geen theater in de buurt is dat de film vertoont. Na twee jaar zijn we ervan overtuigd dat het dubbel aanbieden van een film alleen maar gunstig is. De gevreesde daling van bezoek in het theater hebben we niet gezien.”
“Daarbij komt dat de marketingbudgetten voor arthousefilms klein zijn. Bij gelijktijdige theater- en onlinevertoning hoef je niet twee campagnes op te tuigen.”
Ook Van de Sande is voorstander van het zoeken naar slimme manieren om films uit te brengen. “Internationaal is de formule van Picl nog redelijk uniek, zo blijkt wanneer we het op buitenlandse festivals presenteren.”
Hoop op flexibiliteit
Terug naar de vraag van het begin. Kunnen we nu concluderen dat met de gecombineerde Netflix-theateruitbreng van Roma het einde van het traditionele windows-systeem weer een stukje dichterbij komt?
“Gedeeltelijk”, is de indruk van Van de Sande. “Maar het zal vooral ook afhangen van wat de studio’s in Amerika doen.”
Britt Colegem, van het pr-bedrijf Coopr dat de Nederlandse publiciteit van Roma verzorgt, heeft zelf het gevoel dat het nog ver weg is.
René Wolf spreekt de hoop uit dat er hierdoor beweging komt bij alle partijen.
“Dat aan de ene kant Netflix minder vijandig is tegenover het bioscoopbedrijf en ruimte geeft om hun producties (oud én nieuw) veel meer beschikbaar te laten zijn voor theatrale vertoningen. Andersom denk ik dat de windows flexibeler en korter kunnen. Films draaien – mede door het grote aanbod van steeds weer nieuwe titels – steeds korter in bioscopen, maar volgens mij heeft dat nog niet geleid tot kortere windows. Daardoor zijn een aantal titels soms al uit de bios verdwenen maar nog niet via andere kanalen beschikbaar. Die onbeschikbaarheid lijkt me voor geen enkele titel en voor geen enkele consument prettig.”
Of Roma hier een belangrijke factor is of niet, we zien in wel dat er overal beweging is. In Frankrijk is begin dit jaar het voorstel gelanceerd het window van drie jaar te halveren, in ieder geval voor concerns die een deel van de opbrengst ten goede laten komen aan de Franse filmproductie.
Ik was nieuwsgierig of bijvoorbeeld in Nederland Pathé in een constructie als die met Roma zou willen stappen, maar een woordvoerder liet me weten over hun werkwijze geen informatie te verschaffen. Uit de vakpers blijkt dat ook de studio’s in Amerika studeren op nieuwe release-strategieën. Veel zal afhangen van de bereidheid van de grote bioscoopconcerns om mee te gaan.
Roma dompelt je onder
Wat Roma zelf betreft heeft regisseur Alfonso Cuarón duidelijk laten weten het belangrijk te vinden dat zijn film ook in het theater genoten kan worden. Ik geef hem onmiddellijk gelijk. Dit kalm maar onverbiddelijk meeslepende drama waarin hij terugkeert naar het Mexico van zijn jeugd combineert heel persoonlijke en intieme kwaliteiten met epische trekken. Natuurlijk zal de ontroering en de sterk opgebouwde dramatische climax ook op het kleine scherm werken. Maar de subtiliteit en gevoel voor detail van het prachtige in zwart-wit gecomponeerde breedbeeld levert pas in de bioscoop het echte gevoel van onderdompeling in een tijdperk op.
Onderdompeling ook in het leven van een Mexicaanse middenklassefamilie, met het dienstmeisje Cleo als centrale fuguur, naast de moeder van het gezin. De mannen in hun leven zijn al snel verdwenen. Dat maakt Roma tot een film die zowel persoonlijk als politiek is. Het gaat over de kindertijd, over de positie van vrouwen en over het bloedig neergeslagen studentenprotest van 10 juni 1971. In een typerende camerabeweging zwenkt het beeld langzaam van het tafereel waarin Cleo een kinderbedje uitzoekt naar het uitzicht op de straat. Daar rennen de studenten voor hun leven, terwijl het geweld onverhoeds de winkel binnendringt.
Dus mocht er geen bioscoop met Roma in de buurt zijn, ga er dan in ieder geval thuis goed voor zitten. Zet uw mobieltje uit.
Nederlands 
English (UK) 
Français 
