‘Ik ben het afgelopen jaar op weg naar school twee keer lastiggevallen.’ De jonge actrice, krap 15, zegt het met flink wat woede in haar stem. Het is de ochtend na de Berlijnse première van het Chileense stuk Paisajes para no colorear, waarin ze meespeelt, met 8 leeftijdsgenoten. Die woede was er de voorgaande avond, tijdens de voorstelling die 14 en 15 juni in het Holland Festival te zien is, ook. Als jonge vrouw, als kind zelfs, heb je het heel erg moeilijk in Chili, waar machismo hand in hand gaat met de onderdrukking van vrouwen.
Marco Layera, de theatermaker die eerder in het Holland Festival op bezoek was, kwam op het idee voor de voorstelling nadat Chili was opgeschud door de verkrachting en moord op twee jonge vrouwen, een jaar of zes geleden. Het was vooral de bijna lethargische reactie erop, die veel bij hem losmaakte. Hij ging met een team aan het werk om verhalen van meisjes te verzamelen. meer dan 140 verhalen tekenden ze op, waarna ze actrices gingen werven bij jeugdtheaterscholen in de hoofdstad.
Betekenisvol
Layera: ‘Die moord was een signaal om jonge vrouwen een stem te geven, en hen te laten vertellen hoe zij met deze geschiedenis omgaan. Dus toen we eenmaal de acteursgroep bij elkaar hadden zijn we verder gegaan met het verzamelen van verhalen. Ook de meiden zelf hebben hun verhalen ingebracht.’
‘Het was veel betekenisvoller dan ik had verwacht.’ zegt een van de actrices na afloop. ‘Ik dacht dat het alleen theater zou zijn, maar het bleek iets wat me heel veel heeft geleerd over het leven.’
Teksten schreven ze zelf mee, soms op basis van eigen ervaringen. Zonder het te persoonlijk te maken, verklaart een ander: ‘We hebben de monologen gemaakt op basis van wat er aan materiaal lag. Daarmee zijn we gaan improviseren. Bijvoorbeeld een scène over een vader die er niet is voor zijn kinderen. Die is niet op een enkele vader gebaseerd, maar samengesteld uit heel veel verhalen van heel veel meisjes.’
Tranen met tuiten
Paisajes is een nogal heftige voorstelling. Hij begint vrij open, maar wordt allengs steeds zwaarder. De scène waarin een meisje vertelt over hoe erg ze gepest wordt, leidde tot veel tranen in de zaal. Volgens Marco Layera was het een ‘cathartisch’ moment: ‘Tot nu toe werd er niet zo emotioneel gereageerd als nu. Het was enorm intens. De meiden brachten het prachtig. Ik hield het zelf niet droog, terwijl ik tussen het publiek zat. Dat is iets wat ik vanaf nu ook meeneem in het werk.’
De meisjes ervoeren het ook als intens: ‘Ik werd er heel gelukkig van.’ zegt een van hen. ‘Ik voel dan veel empathie met de zaal, omdat ik snap dat zij herkennen wat wij ook hebben meegemaakt.’
Zelfmoord
Een opmerkelijke rol is weggelegd voor ee opblaaspop. Ze wordt door de negen actrices tijdens de voorstelling bejegend als één van hen. Tot ze er een eind aan maakt. Nogal heftig beeld, en zeker niet geschikt voor tere zielen.
‘We zochten naar een manier om het ook over zelfmoord te hebben,’ verklaart de dramaturge de volgende dag, ‘en de beste manier was om dat via die pop te doen.’ ‘ Terwijl we aan het repeteren waren kwam er nieuws dat een meisje zich van het leven beroofde in een Starbucks, omdat ze gepest werd.’ vertelt Marco Layera. ‘Dat moesten we in het stuk verwerken. Dit was een creatieve manier om dat bespreekbaar te maken: een opblaaspop die langzaam leegloopt en verdwijnt.’
Waren ze niet bang om zoiets in het theater te brengen?
‘Die pop is een van ons,’ zegt een van de meiden. ‘Ze heeft ook een naam, Sofia. Ze is zwak, een outsider en zo voelen we ons ook. Zelfmoord is een keuze die we zelf niet ambiëren, wij gaan liever de straat op.’
Machocultuur
Layera: ‘We hebben veel zware en intense thema’s in het stuk, maar we kunnen er niet aan ontkomen dat dit ook gewoon de werkelijkheid is. Je kunt die niet negeren. Net als seksueel geweld. Een van onze actrices is ook aangerand in de metro terwijl ze onderweg naar de repetitie was. Een ander meisje werd lastiggevallen door een potloodventer. Het is de werkelijkheid waar je in dit land als jonge vrouw mee te dealen hebt. Sterker nog: het is overal. Toen een van onze medewerkers de opblaaspop Sofia ging kopen, is ze aangerand. Dat was bijna een verkrachting.’
Machocultuur is dus nogal een thema. Bij jullie is het nogal heftig. Hoe zien de meiden hun toekomst in? ‘De dingen zijn aan het veranderen. De jongere generatie is super geëngageerd om het te veranderen.’ Zegt een van de meiden. Een ander: ‘Ik ben blij dat ik nu eindelijk heb kunnen vertellen wat mijn moeder, mijn oma en haar moeder allemaal niet konden vertellen.’
Ook in Nederland zijn jonge meiden niet veilig
Is het in Chili zoveel erger als hier? Ik vroeg het aan Jacqueline Kleijer. Zij is deskundige op het gebied van ‘afhankelijkheidsrelaties’ waaronder ook de (online) loverboy-problematiek valt. Een deel van de week is ze therapeutisch hulpverlener voor meiden van 12 t/m 23 jaar bij Pretty Woman in Utrecht.
‘Ook hier gebeuren grensoverschrijdende dingen’. Ik hoor veel in mijn werk als hulpverlener. Ook tijdens voorlichtingen op scholen vertellen meisjes wat hen overkomt. Meiden hebben zelfs op school last van seksuele intimidatie. Soms ook van jongens in de klas. Veel jongens hebben dat zelf niet in de gaten. Daar ligt een punt, dat jongens niet goed om kunnen gaan met een ‘nee’, en dat ook niet goed accepteren. Meisjes vinden het op hun beurt vaak lastiger om ‘nee’ te zeggen. Die twee dingen staan dus naast elkaar.’
De actrices in de voorstelling roepen op tot verzet. Hoe zie jij dat?
‘Wat mij dus stoort is dat er altijd van meiden verwacht wordt dat de zij weerbaarder moeten worden, terwijl ik denk: ‘Wat? Die jongens moeten ook iets! In de basis heeft het gedrag van jongens en meiden met onzekerheid te maken. Meisjes willen er graag aardig gevonden worden. Als meisje zeg je dan niets van het overschrijdend gedrag dat je niet aanstaat omdat je dan als bitchy overkomt. Bij jongens geldt, als je afgewezen wordt door een meisje, ben je misschien niet stoer genoeg, en als jij afgewezen wordt door een meisje vindt de rest jou ook niet stoer. Wat je dan heel vaak zie gebeuren is dat jongens zichzelf gaan overschreeuwen en dat er juist dan grensoverschrijding plaatsvindt.’
Zie je toekomst even hoopvol tegemoet als de makers van Paisajes?
‘Ik hoop dat het beter wordt, tegelijkertijd zie ik ook omgekeerde dingen gebeuren. Vroeger was zorg heel goed ingebouwd in de maatschappij. Nu zijn veel wachtlijsten, botsingen tussen culturen, veel bezuinigingen op prevntie, polarisatie, ook in de jeugdzorg. Alles heeft met elkaar te maken. Ik zie die samenhang heel erg. Voorstellingen als deze zijn daarom enorm belangrijk. Zeker voor jongeren, Verhalen zijn de spil van preventie, voorlichting en awareness. Hierdoor communiceren we met elkaar en dat moet echt veel meer gebeuren. ‘
Goed om te weten
Nederlands 
English (UK) 
Français 
