OT-Rotterdam brengt demasqué van Jean-Paul Sartre met een schitterende rol voor José Kuijpers

De grote filosoof van de linkse opstanden van 1968 was zowel privé als in zijn filosofie onbetrouwbaar. Z’n muze Simone de Beauvoir werd ook slachtoffer.

In bijna anderhalf uur voltrekt zich bij theatergezelschap OT Rotterdam de ontluistering van De Beauvoir in een schitterende rol van José Kuipers, tegenover Tim Linde als ex-studentenleider Benny Lévy en vertrouweling van Sartre.

Kabbala

Stukje bij beetje moet De Beauvoir gewaar worden dat haar grote ‘essentiële liefde’ Sartre onder de hoede van Benny Lévy (niet verwarren met latere geestverwant BHL) in zijn laatste levensjaren zijn veren van het existentialisme min of meer heeft afgeschud, in ruil voor religieus geïnspireerde opvattingen vanuit het Messiaans-Joodse denken en de kabbala.

Lévy publiceerde de weerslag van hun gesprekken in Le Nouvel Observateur drie weken voor de dood van Sartre in april 1980. Aanvankelijk heerste ongeloof en werd Lévy misleiding verweten vanuit z’n eigen opvattingen, maar Sartre bevestigde de inhoud en teneur. De dialoog is uitgegeven onder de titel ‘L’espoir maintenant, ou le mythe d’une rupture’, in het Nederlands vertaald als ‘Wat blijft is de hoop – de gesprekken van 1980’.

Mao

Het leek erop alsof Sartre, de grote filosoof van het naoorlogse atheïsme en marxisme, zich min of meer bekeerde. Zoals veel a-religieuze Joden was hij zich op latere leeftijd gaan interesseren voor de religieuze kanten van het Jodendom, aangezet door medestrijder en latere secretaris Benny Lévy die zijn Maoïstisch denken al eerder had verlaten en later nog een orthodoxe rabbijn zou worden. Lévy las Sartre ‘Difficile Liberte – Essais Sur Le Judaisme’ van de eveneens Franse Emmanuel Levinas voor.

Levinas – die eerder in Nederland dan in eigen land Frankrijk erkenning kreeg ! – propageert de ethiek dat de ontmoeting zich ontvouwt in de vorm van religieus geïnspireerde daden van verantwoordelijkheid voor anderen. Kort door de bocht: die ander bepaalt jouw handelen. Sartre was daarentegen bij uitstek de filosoof van de eigen verantwoordelijkheid voor het scheppen van je leven, van de vrije, nietsontziende keuze om je eigen weg uit te stippelen. Levinas’ familie in Litouwen werd grotendeels uitgemoord door de Nazi’s. Dat heeft zijn denken bepaald, ofschoon hij aanvankelijk z’n filosofische en religieuze inzichten probeerde te scheiden.

Woedend

De ‘bekering’ van Sartre leidde uiteraard tot reacties van volslagen ongeloof bij z’n volgelingen, De Beauvoir voorop. Ze was woedend op Lévy. Hij had de ernstig verzwakte, blinde, onder zware pillen levende Sartre gehersenspoeld. Met dit verwijt gaat De Beauvoir in dit toneelstuk op bezoek bij Lévy. Ze eist de ‘paarse schriften op waarin zijn dialogen met Sartre zijn opgeschreven. Ze werpt hem valsheid en misbruik van Sartre voor de voeten, maar Lévy wijkt geen millimeter.

Vervolgens zien we Simone de Beauvoir reflecteren op haar eigen leven: voor wie had ze zich eigenlijk gegeven? Niet alleen was hun ‘open relatie’ vooral door Sartre uitgebuit, de invloed van hem op haar werk als filosofe was aanvankelijk vooral beperkend. Ze schikte zich in haar rol van wat ze zelf noemde ‘verloskundige’ van de grote ideeën van de grote Sartre. Zijn miskenning van haar eigen werk leidde zelfs tot vernietiging daarvan. Tot ze met ‘De tweede sekse’ als grondlegger van het feminisme furore maakte. En niet minder als romanschrijfster, waarbij langzamerhand duidelijk werd dat ze het werk van Sartre ook redigeerde.

Goed om te weten

Meer informatie over de voorstelling bij OT-Rotterdam.