Twee unieke (dans)producties ontstaan in een pandemie: Tranen van Petrus en de Nationale Nieuwjaarszegen

Opvallend dat er in korte tijd twee producties te zien zijn die dans en geloof samenbrengen. Danser Marijn Rademaker (voormalig solist Het Nationale Ballet) beeldt het lijden van de apostel uit in Di Lasso’s Tranen van Petrus van Nederlands Kamerkoor en Dance Company Nanine Linning, danser en sinds kort assistent artistiek leider van De Dutch Don’t Dance Division Kiran Bonnema beeldt de verandering uit in het leven van de nog jonge aartsvader Jakob in de Nationale Nieuwjaarszegen van de EO.

Terug van weggeweest

Het heeft volgens mij even geduurd voordat er weer serieuze balletten op toneel staan met christelijke thematiek. Je had eigenlijk vooral The Prodigal Son van Balanchine en Revelations van Alvin Ailey. Daarna had je dertig jaar geleden in Nederland nog titels als Want wij weten niet wat we doen, van Rudi van Dantzig (met een danser letterlijk aan een kruis gehangen op het eind), of Aartsengelen slachten den hemel rood. Dat was aan het eind van een periode dat ’s lands grootste dansgezelschap maatschappelijke vraagstukken tot balletten vormde. Toen bleef, een enkel Requiem hier en daar, het vooral stil.

Bleef het helemaal stil in Nederland? Nee, er is een klein dansgezelschap, in het zuiden van Holland dat zich weinig aantrekt van de rest. De Dutch Don’t Dance Division treedt al jarenlang in kerken op, hield er zelfs een studio in, en komt de laatste tijd met producties als de Kinder Matteüs, of Last 7 Words. De juiste mensen voor de EO om te vragen mee te doen aan het nieuwe op tv uitgezonden Nationale Nieuwjaarszegen.

Theoloog des Vaderlands Almatine Leene spreekt in die vervanger van The Passion een zegen uit, maar niet voordat ze aan de hand van het verhaal van Jakob het publiek meeneemt in de verandering van angst naar moed. Mooi uitgebeeld door danser en choreograaf Kiran Bonnema, die gelukkig niet overduidelijk de tekst volgt maar wel een overtuigend dansportret van een innerlijke strijd neerzet. Wat ook goed werkt is dansers die verspreid in de kerkbanken op choreografie van Thom Stuart bewegen op Purcells The Cold Genius Arises, gezongen door Rinus Sprong. Een uniek evenement omdat in veel kerkrichtingen dans wordt gezien als uit den boze, en nu dans dwars door denominaties heen gewoon wordt uitgezonden.

Wat een pandemie nog meer mogelijk maakt?

Memento mori

Tido Visser, artistiek en algemeen directeur van het Nederlands Kamerkoor, en choreograaf Nanine Linning brachten in oktober Di Lasso’s Tranen van Petrus uit, sinds 8 januari ook online te zien. Ze bevragen wat er met ons gebeurt in deze tijd van isolatie, eenzaamheid of zelfs wanhoop. Nanine, dochter van een antropoloog (gaf haar een brede kijk op religie) en een architect (bracht haar schoonheid voor kerken bij) legt mij uit hoe een extreem verlangen naar onsterfelijkheid en naar rituelen de mens eigen is en nu is toegenomen. ‘Hoe we met ons uiterlijk bezig kunnen zijn, jong willen blijven en hoe de medische wetenschap het leven kan verlengen.’

In Di Lasso’s Tranen van Petrus komt echter ook het verlangen aan bod juist dit leven voorbij te laten gaan en te grijpen naar het ware leven. Dat is de conclusie van de innerlijke reis van de getormenteerde apostel die zijn vriend en Meester verloochende, ijzersterk gedanst door Rademaker die met Linning een totaal ander bewegingsmateriaal en een nieuw podium aanboort. Van de esthetiek van ballet naar contemplatieve eenvoud, grote momenten vullen met kleine gebaren, machteloosheid uitdrukken met een krachtig lichaam; het is niet voor niets dat Linning een volwassen man zocht voor deze rol.

Wie Petrus van zijn zoektocht naar dat ware leven af proberen te houden zijn de kwelgeesten van de social media, cancel culture en het fake news, uitgebeeld door zangers in de Nonsense Madrigals van György Ligeti. ‘Het is zoveel makkelijker om cynisch te zijn, maar dat maakt ons niet gelukkiger’, verzucht Linning. De switch van Ligeti naar het zevenstemmige madrigalencyclus van de Belgische Orlando di Lasso (1530-1594) waarbij zangers vanuit zeven zuilen Petrus aanmoedigen, is dan ook een verademing. De choreograaf die graag als componist dans maakt, vergroot met dit bewuste contrast de waarde van idealen. ‘Het samen kunnen delen raakt ons in onze ziel, ik zie jou, we maken vergelijkbare dingen door. Daar halen mensen troost uit, dat is spiritualiteit en compassie.’

Afremmen en onthaasten

Bijzonder dus, deze twee reizen van Jakob en Petrus; van de jonge Kiran en de ervaren Marijn; van dans en geloof samen. Het raakt een snaar bij het publiek, bij mensen die iets met geloof hebben of juist niet. Op mij had het in ieder geval een louterende uitwerking. Je moet net als bij een lange en opbouwende preek wel even afremmen en onthaasten, maar het is de moeite waard.

Goed om te weten

• Je kunt Di Lasso’s Tranen van Petrus hier bekijken
• Je kunt de Nationale Nieuwjaarszegen hier bekijken
• Theoloog Almatine Leene publiceerde het boek Samen dansen in de kerk over de rol van de vrouw in de kerk
• Tido Visser is de zoon van de wijlen sympathieke bariton Lieuwe Visser, met wie ik ooit in de bizarre opera Dr. Faustus optrad
• Opera en bijbels geloof gaan al lang vaker goed samen, zoals bijvoorbeeld Abraham and Isaac van Pierre Audi
• Ook voor Tranen van Petrus kom je qua technische productie uit bij een vakvrouw: Marijcke Voorsluijs
• Onno van Ameijde is de video director van Tranen van Petrus
• Nanine Linning maakt in 2021 een nieuw werk voor Boston Ballet
• De muziek van de Nationale Nieuwjaarszegen wordt gespeeld door Kloosterkerk-Ensemble en Collegium Delft o.l.v. Daniel Rouwkema