Waarom nooit zeggen: ‘Botero, dat is toch die dikke-vrouwenschilder?

Mons (Bergen), een Waalse speldenknop aan de Franse grens, werd in 2015 Culturele Hoofdstad van Europa. Tot ieders verbazing. De stad presenteert deze herfst en winter zijn zoveelste grote expositie: Fernando Botero, voorbij de vormen.

3 vragen komen in dit verhaal aan bod:

1)     Hoe krijgt een kleine stad als Mons dat allemaal voor elkaar?

2)     Waarom nooit zeggen: ‘Botero, dat is toch die dikke-vrouwenschilder?’

3)     Wat vinden de Colombianen zelf van hún Botero?

Station: één grote installatie

Grappig. In 2015 arriveerde ik per trein op station Mons/Bergen, dat jaar de Culturele Hoofdstad van Europa. Middenin in de werkzaamheden voor het spiksplinternieuw treinstation van Spaanse sterarchitect Santiago Calatrava. Het station zou uiterlijk 31 december 2015 klaar zijn.

In 2021, 6 jaar en 324 miljoen euro later, stap ik weer in Mons uit de trein. Het station bestaat uit rijen stalen bogen die doelloos naar de hemel wijzen, en kris kras geplaatste steigers. Het lijkt het meest op een grote installatie. ‘Typisch Calatrava’, halen ze in Mons hun schouders op, ‘nooit op tijd’. Mons mikt nu op 2023, acht jaar later dan gepland.

Botero is de ‘trigger’

Als primeur in België wijdt het BAM (Beaux-Arts Mons Museum) een groot retrospectief aan de Colombiaanse kunstenaar Fernando Botero, van 9 oktober 2021 tot 30 januari 2022. Eerder presenteerde Mons grote exposities rond Vincent van Gogh, Roy Lichtenstein en Andy Warhol. Botero is ‘trigger’ van de 2021 ‘Kunst en Cultuur Biënnale’, een programma vol (dans)festivals, thematische nachten en Love Parade-achtige optochten en een warm oog voor de Italiaanse keuken. De Biënnale loopt tot 12 december.

Nooit zeggen: ‘dikke dames’

Fernando Botero (89) is een van de duurste nog levende kunstenaars ter wereld. Het domste wat je over zijn werk kunt zeggen (en uw verslaggever ging u voor) is: ‘Botero, dat is toch die schilder van dikke dames?’ Het is van een superieure onnozelheid, weet ik na het bezoek aan Fernando Botero, voorbij de vormen. Mogelijk speelt de naam ‘Botero’ ook een rol. Daar zit het woord ‘boter’ in en een halfslachtig anagram van ‘obees’, een mind tricker. De dochter van Botero maakt zich hierover op talloze YouTube-filmpjes kwaad. ‘Mijn vaders werk heeft niets met dik te maken. Het gaat om volume. Het is een echo van de renaissancevrouwen, waar mijn vader goed op studeerde.’

Gezwollen bisschop in bad

Botero vertrok van Colombia al jong naar de Verenigde Staten, Mexico en Europa. Hij ontdekte op zijn Grand Tour door Italië (per Vespa!) de Italiaanse Renaissance, waarin vrouwen ook meer vorm dan gelaatsuitdrukking hebben. Vervorming, vergroting en lef zijn de sleutelwoorden in Botero’s werk. Colombiaanse bisschoppen worden behandeld alsof ze vruchten zijn, naar kleur en naar vorm. Bij Botero zijn mensen, vruchten en mandolines even groot en massief. De kunstenaar beweegt zich ongegeneerd in de westelijk kunst en parodieert naar hartenlust werk en beelden van Velasquez, Goya’s Hertogin van Alva of Jezus. Hij schildert een weldoorvoede en gezwollen Colombiaanse bisschop gekleed in bad (aanwezig op de expositie). Bij Botero, nu 89 en immer helder en actief, zijn alle mensen en dingen even kleurrijk, groot en belangrijk.

Staaltje Citymarketing

De tentoonstelling van Botero is geen gemakkelijke ‘huur’ van een over de wereld reizende expositie. Natacha Vandenberghe is directeur Tourisme van de Regio Mons en directeur a.i. van Fondation Mons 2025.

Vandenberghe (42) zegt: ‘Wij kopen geen expositie. Wij huren zelf een curator in en stellen de expositie samen uit geleende werken, waaronder historische schilderijen die zelden aan het Europese publiek worden getoond, tekeningen en beeldhouwwerken uit internationale privécollecties.

Hoe komt een stad van krap 95.000 inwoners aan de grote budgetten?

Natacha Vandenberghe: ‘De politiek hier realiseert zich dat cultuur elke cent waard is. We trekken met grote culturele exposities de juiste bezoekers naar Mons en omgeving. De restaurants, hotels en de andere musea en dus de bewoners profiteren daar het hele jaar van.’

Het 24 karaats stukje Citymarketing avant la lettre ontlook in 2005. Het besluit fors in cultuur in te investeren leidde in 2015 tot de verkiezing Culturele Hoofdstad van Europa. Vóór het veel grotere Luik, die ándere Waalse stad.

Natacha: ‘Botero is het trekpaard voor allerlei andere culturele activiteiten, die maanden doorlopen. Muziek, dans, speciale nachten… zo bind je alles samen. En de burgers van Mons groeien mee.’

Van der Valk-hotel in Mons

Natacha: ‘2015 was echt een wake-up call voor ons. We hebben nu een art industry, een cultural city met het hele jaar door wat te doen, en trekken zo kwaliteitstoerisme.’

‘We ontvangen veel Vlaamse kunstliefhebbers en Duitse toeristen. En de Hollanders weten ons te vinden. Zeker vanaf 2015, toen jullie Van der Valk in Mons een groot hotel opende. Dat was nooit gekomen als we geen culturele hoofdstad waren geworden. We houden die hoge standaard vast. Volgend jaar staat Miró centraal.’

‘Schreeuwen naar de wereld’

Hoe groot is Fernando Botero eigenlijk in zijn geboorteland Colombia? Mariana Duque Quintero werkt als PhD aan het Nederlands Instituut voor Neurowetenschappen. Ze is geboren en getogen in Colombia.

Mariana: ‘Als ik de naam Botero hoor, denk ik aan hem als een van de mensen over wie we als kind les gekregen; om onze trots dat we Colombianen zijn te voeden. Als je een Colombiaan vraagt ​​naar hun beroemde figuren, wordt Botero naast de namen van Shakira of Garcia Márquez genoemd. Ver boven de meer beruchte figuren. Botero is groot in Colombia. Dat komt ook omdat hij ervoor gezorgd heeft niet vergeten te worden. Zijn grootste collectie schonk hij aan het Botero-museum in Bógota. In Medellín, de stad waar hij en ik werden geboren, is nog een museum. Dat ligt naast een plein met 23 sculpturen, die hij aan de stad schonk. Botero gaf ons trotse Medellinenses de kans om naar de wereld te schreeuwen dat hij van ons is.’

Liefde voor overdrijving

Mariana: ‘Tijdens mijn eerste bezoek aan het museum, als kind, werd ons verteld dit nooit te vergeten: Botero schildert geen dikke mensen, Botero schildert volume. Ik lees in zijn schilderijen de liefde voor overdrijving, in alle vormen en kleuren van onze cultuur. De buitensporig grote vruchten van de gulle tropen, de oneindige rondingen van de berglandschappen, de ‘shining’ middenklasse families in hun beste zondagse kleren.’

Botero noemt zichzelf de meest Colombiaanse van de Colombiaanse schilders, en dat snapt Mariana goed. ‘Hij weet de kleurrijke, extravagante en tegenstrijdige geest van de Colombiaanse cultuur te portretteren. De neutrale uitdrukking van zijn personages lijkt of ze iets verbergen.’

Botero’s invloed in Europa

Mariana noemt haar vader de meest trotse Colombiaan die ze kent. Julio César Duque Cardona (65), gepensioneerd elektrotechnisch ingenieur, steekt de loftrompet over Botero. ‘Ik zie hem als een beschermheer van kunst en cultuur, die een groot deel van zijn kunstnalatenschap aan het land gaf. Hij schonk Colombia ook werken van Picasso, Degas, Toulouse-Lautrec en Renoir, stukken die Colombiaanse musea zelf nooit zouden kunnen kopen. Botero stimuleerde het onderwijs in muziek, literatuur en kunst. Hij zorgde voor studiebeurzen voor generaties jonge Colombianen.’

Gek genoeg, zegt Julio César, zijn vele Colombianen zich niet bewust van de Botero’s invloed in de kunstwereld. Zeer weinig Medellinenses weten waar dat Botero in de musea van Europa hangt. ‘Maar ze weten wel de ‘gorditas’ – Botero’s mollige vrouwen –  te vinden op de pleinen van Medellín, als ontmoetingspunten in de drukke steden.’

Jong Mons danst

Bij de opening van de Biënnale, afgelopen week, loop ik ’s nachts mee in een wolk van buitenlandse micro- en nano influencers, zeg maar de digitale kunstjournalisten. De Color Wheels Parade trekt over de kasseien. Jong Mons en omgeving danst in latex pakjes achter de verlichte wielen aan. Rookkanonnen sissen als katten, zwaailichten doorkruisen de hemel, de 18de-eeuwse gevels trillen. Kleurrijk en extravagant, als Botero.