Een Oekraïense Carmina Burana met een Amersfoorts tintje, dankzij Gerard Mosterd.

‘Carmina Burana is het eerste project in Oekraïne waar ik de vrije hand had om er echt iets heel anders van te maken. Ik hoefde niet een bestaande productie aan te passen, maar kon from scratch een heel nieuwe voorstelling maken.’ Gerard Mosterd (1964) heeft een lange carrière achter zich als danser en choreograaf. Nu is hij ook producent van een serie voorstellingen van Het Nationale Opera en Ballet van Oekraïne uit Odessa: Carmina Burana.

We spreken elkaar in Amersfoort, kort voor aanvang van de serie voorstellingen in Nederlandse schouwburgen.

Moderner en toegankelijker

Je komt nu met een gedanste, scenische versie van Carl Orffs Carmina Burana van de Staatsopera van Oekraïne, dat gevestigd is in Odessa. Zonder meer een unieke gebeurtenis, nu het land zucht onder de Russische invasie. Voldoende reden om kunst uit Oekraïne te steunen en te bekijken, en de makers te eren, maar er is ook een keerzijde: opera uit de voormalige sovjetstaten heeft vaak een wat oubollige reputatie. Hoe is dat met deze voorstelling?

‘De oubollige reputatie van opera en ballet uit de landen die in de Russische invloedssfeer leven komt door de manier van kunst maken zoals dat in de sovjet-tijd gebruikelijk was. Het was destijds een plicht om het zo strak en traditioneel mogelijk uit te voeren, zoals het ooit geschreven was. Dat geldt ook een beetje voor de opera en dans uit Oekraïne: die zou je vaak oubollig kunnen noemen. Maar nu ik er als producent en choreograaf bij betrokken ben, heb ik eraan kunnen bijdragen dat het moderner en toegankelijker is geworden, en meer voldoet aan de eisen die een westers publiek eraan stelt.’

Hoe groot zijn de verschillen?

Deze Carmina Burana heeft een hele merkwaardige geschiedenis. Een beetje bizar ook, want ik zou helemaal niet aan een stuk werken. We zouden een Carmina Burana in Vlaanderen spelen die al geboekt was en die al uitverkocht was. En als co-producent kreeg ik een video onder ogen van de productie die zij daar hadden. Ik zag die video en keek naar een voorstelling die ik eigenlijk verwacht in de Efteling.

Powerpoint

Met alle respect voor de Efteling, maar daar zit natuurlijk een ander soort publiek dan in de schouwburg. In de schouwburg wil het publiek toch een meer eigentijds aangeklede en geregisseerde voorstelling zien.

Ik heb de coproducent er op geattendeerd en die zijn gaan zoeken naar iemand die dat wilde maken.  Uiteindelijk kwam hij weer bij mij terecht. Ze wisten dat ik inmiddels veertig, vaak avondvullende, producties had gemaakt. Ik heb een half jaar gewerkt aan een powerpointpresentatie.’

Regisseren via Powerpoint? Vertel.

De schouwburg van Odessa is een fantastisch mooie schouwburg. Het gezelschap krijgt elke maand een salaris, maar het is vanwege het Sovjetverleden een door en door bureaucratisch instituut. Wil je daar een nieuwe productie brengen, dan moet dat op tafel gezet worden, in bijeenkomsten van alle verschillende departementen: dans, koor, decor, orkest, techniek. Ook de directie moet zich daarover uitspreken. Dus je moet dat hele team, wat ook heel verdeeld kan zijn, ervan overtuigen. Ik moest daarvoor een aantal keer naar Odessa met een powerpoint die dan ook weer moest aanpassen. De voorstelling is dus voornamelijk aan de tekentafel ontstaan.

Lastig.

In Oekraïne steekt een repertoiregezelschap nauwelijks tijd in repeteren. Alle tijd zit in het spelen van voorstellingen. Ze zijn niet gewend om, zoals in Nederland, één of twee maanden lang in fantastische studio’s te werken aan een nieuw project.

Vijf weken

Voor deze Oekraïense productie had Ik vijf weken ingepland, maar uiteindelijk kon ik er drie weken aan werken en dan nog werden er repetities weggehaald. In ieder geval, het is gelukt die avondvullende voorstelling neer te zetten. Als interdisciplinair project met meer dan 130 medewerkers.

Wat zijn de aanpassingen die je hebt gemaakt?

Carmina Burana is dan wel gebaseerd op middeleeuwse poëzie, maar Carl Orff schreef er heel modernistische muziek op. Dus ik vond dat het er dan ook op zijn minst modernistisch uit moest zien. Zij hadden oorspronkelijk iets gemaakt met een expliciet rad van fortuin met monnikskappen, priesters en middeleeuwse orgie-taferelen. Dat laat weinig aan de verbeelding over.

Mondriaan

Ik heb het, denk ik, veel soberder gemaakt. Wat dat betreft ben ik echt een Nederlander. Ik kom uit het protestantse Nederland, dus maak ik het sober, abstracter. Ik weet dat we in Nederland eigenlijk best ver zijn in het maken best als een moderne dans.

Kon je dat overbrengen?

Ik heb bij het maken van dat stuk gepoogd om de dansers ook uit hun schulp te trekken om ze veel vrijer te laten bewegen. Ik wilde het sober houden en ook individualistisch. En de abstractie, daar ben ik een beetje door geïnspireerd. Ik kom uit Amersfoort. Piet Mondriaan vind ik een geweldige kunstenaar. Een radicale man die het gewoon een keer anders wil doen. Zo ken ik in Oekraïne kunstenaars die me op dezelfde manier inspireren. Malevich bijvoorbeeld. Dat is toch een soort Oekraïense Piet Mondriaan.

Hoe viel dat in Odessa?

Het publiek omarmde het stuk. Het is elke keer als het daar wordt uitgevoerd totaal uitverkocht en dat weet iedereen. Dus eigenlijk heeft dit stuk iets teweeg gebracht.

Totalitair

Nog iets anders: Carmina Burana heeft ook een licht omstreden imago, omdat het werd geschreven en opgevoerd in Nazi-Duitsland, met gretige instemming van Hitler.

Ook Stalin was een fan van het werk. En Odessa straalt in alles wel iets totalitairs uit. Vlakbij de schouwburg, die zelf al kolossaal is, zijn de beroemde ‘Potemkintrappen’, die een cruciale rol spelen in de wereldberoemde film van de Rus Sergei Eisenstein. Die trappen komen ook terug in de videobeelden die ik in de voorstelling heb verwerkt. Maar geen beelden uit de film zelf.

Deze productie is ontstaan voor het begin van de oorlog. Hoe was het werken in Odessa in die tijd voor de oorlog?

Het is voor mij een hele bijzondere stad. De allereerste keer dat ik daar kwam was ergens in de jaren negentig. Het leek of ik terug was in de tijd van de Beatles. ‘Back in the USSR’.Alles was grauw en niet goed onderhouden. Het is een verpauperde situatie. Het was tijdens de Sovjetperiode dus ook zo.

Vergane glorie

Het was ooit een hele rijke stad met aristocratische boulevards en gebouwen en de geschiedenis ademt daar Poesjkin, Trotsky, Babel, Paustovski, Tsjaikovski. Al die grote mensen hebben daar rondgelopen. Overal zie je plakkaten: hier woonden die en daar was dat historisch gebeuren.’ Ze waren voor de oorlog bezig met opknappen, maar de vergane glorie is er alleen maar sterker voelbaar geworden.

Het gezelschap is van oorsprong een gemengd gezelschap, met Russische en Oekraïense dansers. Is dat nog steeds zo?

Een paar maanden voor de oorlog hadden we een tournee in Vlaanderen. Toen konden twee dansers al niet mee omdat ze een Russisch paspoort hadden. Toen was  al sprake van een enorme troepenopbouw langs de grens. Iedereen voelde dat er iets aan zat te komen.

Het is heel tragisch, zoals de twee broedervolken tegen elkaar zijn opgezet.