Hoe persoonlijk kan het worden? Studenten van Filmacademie en Rietveld VAV presenteren hun eindwerk

Kies je als beginnend filmmaker voor iets persoonlijks dat dicht bij jezelf staat, of ga je de wereld verkennen? Om met een voorbeeld van dat laatste te beginnen: Kiriko Mechanicus ontdekte tijdens een verblijf in Rome de Italiaanse verheerlijking van de tomaat. Afstuderend aan de Filmacademie in de sectie regie trok ze met haar ploeg naar Zuid-Italië om daar een mooie documentaire impressie te draaien. A Tomato Tragedy toont het contrast tussen de heiligheid van de vrucht en de tragiek van de illegale migranten die de tomaten oogsten.

Maar binnen de lichting 2023 van de Filmacademie blijkt dit toch een uitzondering. Zoals deze week te zien tijdens het Keep an Eye Filmacademie Festival blijven de meeste afstuderende makers veel dichter bij huis. En dat geldt ook voor het min of meer gelijktijdig gepresenteerde werk van de filmafdeling van de Gerrit Rietveld Academie, Department VAV. Ook al zijn dat heel andere, doorgaans experimenteel getinte werkstukken. Even terzijde: een Filmacademie-film is niet alleen het werk van de regisseur, maar van een heel team dat er mee afstudeert. Ik neem voor het gemak aan dat zoiets ook voor het Rietveld-werk geldt.

Persoonlijk en persoonlijk

Die twee presentaties van afstudeerwerk vormen niet alleen een mooie gelegenheid om stijl, aanpak en onderwerpen te vergelijken. Het laat ook zien dat het begrip ‘persoonlijk’ heel verschillende dingen kan betekenen. De meest expliciet autobiografische, dus zeker persoonlijke film is de innemende documentaire Up Close is Not So Beautiful van Rietveld-student Yana Khazanovich. Ze legde vast hoe ze de droom van haar Russische moeder om ooit Parijs te bezoeken in vervulling laat gaan. En tegelijkertijd hoopt de band met haar te versterken. Bij wijze van contrast is er dan bijvoorbeeld het Rietveld-werkstuk SCORE van June Ohashi. Een spelletje voetbal, maar dan uitgevoerd als een soort exotisch swingend ballet waar het maakplezier vanaf spat. Een eigenwijs spel met film en vorm, dat je op een heel andere manier ook heel persoonlijk kan noemen.

Vrij spelen

Een soort vrij spelen, dat voor de niet ingewijde wel eens wat vrijblijvend oogt, maar ook aanstekelijk enthousiast en aansprekend kan zijn. Ik denk aan de lekker brutale mix van humor en tienerboosheid in de naar eigentijdse cultuurverschijnselen verwijzende videoclip MDR (Men Dominated Reality) van Maïa Taïeb. Of aan Badmuts van Jet van Boekel, die de erotiek en speelsheid van een verliefd stel tussen de zeepbellen vertaalt in heerlijk over elkaar buitelende kleureffecten, maskerades en golvingen. Trouwens, dit soort stoeien met expressie kan je natuurlijk, met enige vrijheid, ook verkenningen noemen. Maar wel een tegenpool van de verkenning van Kiriko Mechanicus op de Italiaanse tomatenplantages.

In hoeverre deze Rietveld-studenten met hun onorthodoxe proeven ook al echt een persoonlijke handtekening zetten kan ik moeilijk inschatten. Wel kreeg ik zo’n gevoel bij het even sober als trefzeker gestileerde, aanvankelijk geheimzinnige maar prachtig openbloeiende Har du sett ho (Heb je haar gezien) van Astrid Ardagh. Een poëtische verbeelding van de ervaring van de poolnacht, meer verklap ik niet.

Vluchtelingen

Dat ‘persoonlijk’ ook kan betekenen dat een film geïnspireerd is door een zeer persoonlijke ervaring zie je vooral duidelijk in veel werk van de Filmacademie. Van de twaalf afstudeertitels zijn er acht waarbij dat duidelijk speelt. De pijnlijke ervaringen van de vanuit Syrië naar Nederland gevluchte Razan Hassan, en haar confrontatie met de zelfmoord van veel vluchtelingen, verwerkte ze in On the Edge of Life, I Saw a Film. Een zoektocht naar belangrijke levenswaarden aan de hand van openhartige gesprekken, gevangen in een hybride constructie. Een tamelijk experimentele, en daarmee soms wat lastig grijpbare vorm waarmee Hassan zich onderscheidt van de meer traditionele vertelvormen van het meeste Filmacademie-werk.

Familie

De speelfilms Niks Gebeurd (regie Edward de Jong) en Merhamet (regie Matthijs Sluijs), zijn twee andere, heel verschillende werkstukken die ook een sterk persoonlijk oorsprong hebben. De eerste brengt heel realistisch het benauwde gevoel over van een familie die kampt met lang verzwegen seksueel misbruik. Het idee voor Merhamet drong zich onweerstaanbaar op toen scenariostudente Zeynep Dülger foto’s van haar familie op tafel uitstalde. Het werd een verhaal over een moeder-dochterband, over schaamtevolle zwangerschap, pijnlijk afscheid en liefde ondanks alles. Een verhaal dat speelt in een migrantenfamilie in de jaren tachtig, een wereld die we volgens de makers nog veel te weinig in de Nederlandse film zagen.

Nieuw perspectief

Ook Mel Opti, regisseur van de documentaire Zwart Geluk, waar eerder genoemde Zeynep Dülger als dramaturg bij betrokken was, had het gevoel dat we sommige werelden nog te weinig zien. Als in Amsterdam geboren kind van Afro-Surinaamse ouders werd die, zoals die zelf noteert, stapelverliefd op het stille water aan de Amstel en de mysterieuze steegjes in het hart van de stad. Tegelijkertijd voelde het vreemd dat die zichzelf nauwelijks terugzag in de mensen die de stad van diens dromen bevolkten.

Dat maakt die nu meer dan goed met het levendige en energieke mozaïek van portretten en Amsterdamse ontmoetingen. De rijkdom en viering van het leven vanuit een Zwart-, queer- en trans-perspectief. Jazeker, allemaal Amsterdammers! Een ander perspectief dat toch heel vanzelfsprekend aanvoelt. Even strijdbaar als ontwapenend. Ga dat zien en beleef het.