Melencolia door Ensemble Modern op het Holland Festival: Onwerkelijk goed muziektheater over het einde van alles

De beoogd minister van volksgezondheid en vice-premier Fleur Agema studeerde begin deze eeuw af als architect met een studie naar de ideale gevangenis. Kunstenaar Jonas Staal heeft enkele jaren geleden haar afstudeerontwerp opnieuw onder de loep gelegd. Agema blijkt een extreem dystopisch beeld te hebben van de wereld waarin gevangenen en bewakers door een desoriënterende, inktzwarte, betonnen hel moeten om ooit, als ze het al redden, naar een iets lichtere betonnen omgeving te verhuizen waar mogelijk een terugkeer naar de samenleving zou kunnen worden overwogen. 

De dag nadat ik dit beeld uit de morbide jeugdfantasie van een van de belangrijkste politici van dit land op mijn netvlies kreeg, zag ik ze tijdens het Holland Festival soort van terug in de voorstelling Melencolia. In dat zevendelige muziekstuk van Ensemble Modern is een passage gewijd aan de verlaten wereld van voormalig internetfenomeen Second Life. Een virtuele camera vliegt langs een wereld van zwarte wolkenkrabbers waar het licht al lang geleden is uitgegaan. 

Componiste Brigitta Muntendorf schreef met Melencolia een bomvolle serie muziekstukken over de gemoedstoestand waarin we beseffen dat alles verloren is en nooit meer zal terugkeren. Treurnis, natuurlijk, maar ook een vorm van vrede, zoals prachtig in beeld gebracht door Lars von Trier in de speelfilm die hij aan het einde van alles wijdde.

Alles wat je in zo’n context toont wordt vanzelf een teken van een verloren tijd. Het object uit de beroemde houtsnede ‘Melancholia’ van Albrecht Dürer blijkt bij nader inzien een model te zijn van de nieuwste roestvrijstalen Tesla Cybertruck. Als de beelden van die hoekige auto, stuivend door een woestijn, je niet van de eindtijd doodringen, dan zijn het wel de verdraaide stemmen die kinderliedjes zingen, de verwrongen klanken van You’ll never walk alone, gezongen door duizenden supporterskelen terwijl we in beeld de beruchte kopstoot van Zidane zien, die hij in nota bene zijn afscheidswedstrijd uitdeelde aan een lang gehate tegenstander.

Gaat dit nog over muziek? Zeker wel. Ensemble Modern is een top-ensemble en de compositie van Muntendorf  vergt het uiterste van de musici. Het gaat van volksdeuntjes tot veelkleurige drones en van een verstild vioolduet tot een uitzinnig en diep weemoedig Karaokenummer over een tochtje op een Japanse veerboot. 

Vooral dat laatste, waarin het bijna sentimenteel wordt, maar door de context juist diep melancholisch blijft, was genoeg voor tranen.