Katja de Bruin van de VPRO is beroepslezer. ‘Stukgeïnterviewd’, vindt ze de beroemde schrijver Zadie Smith: ‘Die wil ik nooit meer interviewen. Dat is zo’n diva. Ik begrijp het ook wel. Ze is al zo vaak geïnterviewd.’
Zij had dan ook in tegenstelling tot haar collega beroepslezers geen behoefte in de rij te staan voor Peter Buwalda die afgelopen week zo ongeveer door elke krant en radioprogramma geïnterviewd is over zijn nieuwe boek.
Als je stukgeïnterviewd wordt, is het niet gek als je steeds dezelfde dingen gaat zeggen. Dat kun je niemand kwalijk nemen. Maar toch vallen mensen een beetje door de mand. Het is strontvervelend om iemand steeds dezelfde anekdote te horen opdissen.
Om het risico op een eerder gehoorde uitspraak uit de weg te gaan, bezocht ik op Boekfest zalen zonder stukgeïnterviewde mensen. Verrassend en overwegend leuk, ook als je boeken eigenlijk iets voor thuis vind.
Pil tegen moedeloosheid
Bij binnenkomst bood een medewerker potten ‘pillen tegen politieke moedeloosheid’ aan. Op het rode strookje papier, dat er na enig gewurm uit kwam, stond: ‘Hoe wilder ze er in Den haag op hameren dat anderen de hel zijn hoe noodzakelijker de kleine hemelse gebaren tussen mensen die portieken, schuttingen en straten delen (en terrassen, speeltuinen en treinen, schoolpleinen en wachtkamers) – uit het Actiepakket Kom in beweging van Gerda Blees.
De pil was hard nodig. Boekfest was een goede remedie tegen moedeloosheid, maar de wanhoop werd eerst nog goed aangewakkerd door het gesprek met de arts Salih El Saddy, die een maand in Gaza werkte en daarover het boek Vandaag was weer erger dan gister schreef. Hij was geëmotioneerd, de zaal was geëmotioneerd. Op een vraag uit de zaal of hij nog hoop had, zei hij ‘ja’. Want de Gazanen gaven niet op, had hij gezien.
‘Hee, Mattie!’
Hoe kijken Surinaams-Nederlandse schrijvers naar de Surinaamse onafhankelijkheid?, was de vraag in zaal Pandora. Karin Amatmoekrim, Chris Polanen, Guus Pengel en Xillan Macrooy voerden een geanimeerd gesprek over de band die ze hadden, en hebben, met Suriname en Surinaamse schrijvers en hoe die in de loop van de tijd verandert.
Guus Pengel had zich, toen hij na de coupe terug naar Nederland verhuisde, erover verbaasd dat al die Surinamers zich zo Nederlands gedroegen, alsof ze volledig getransformeerd waren, maar na zoveel jaren in Nederland wist hij hoeveel hij nog met zich meedroeg uit Suriname. Bovendien zag hij dat het kruisbestuiving was. Met zijn opmerking dat Nederlanders tegenwoordig eindelijk wisten hoe ze de ‘w’ uit moesten spreken, scoorde hij een vette lach uit de zaal. En witte jongetjes zeggen ‘Hee, mattie!’ tegen elkaar.
Nooit rijk
Xilian Macrooy was de jongste aan tafel. Na een periode waarin hij zich had gelaafd aan Amerikaanse en Europese literaire helden had hij zich verdiept in Surinaamse literatuur. Hij las uit zijn roman Mensen als zonnen en mensen als manen, een mooie scène voor over een bezoek aan de kapper. Over machismo in Suriname, waar ook Chris Polanen mee geworsteld had.
Aan de gesprekstafel kenden ze allemaal het verhaal van Michaël Slory, een Surinaamse dichter die veel prijzen kreeg, maar daar nooit rijk van werd en zijn werk op straat verkocht.
Wat we doen Archief En nu de droom over is… IDFA 1997 En nu de droom over is…
Geen stukgeïnterviewde mensen aan deze tafel. Vrijwel niets van wat ik hoorde had ik eerder gehoord.
Toeval
De VPRO had een eigen zaal in Tivoli Vredenburg voor de opnames van VPRO Boeken. Beroepslezeres Katja de Bruin vertelde daar over haar leesgeschiedenis en haar keuzes. Ze geeft boekentips die lezers veilig om de valkuil van de bestsellers heen leiden en biedt een aantrekkelijke selectie uit het overweldigende aanbod ‘andere’ boeken. Ze leest veel vrouwen, houdt ook van licht en onderhoudend en is niet vies van humor: ‘Ik hoop een beetje goed te maken dat de aandacht altijd naar dezelfden gaat.’
Anjet Daanje ontdekte ze bij toeval. Ze krijgt stapels boeken opgestuurd die ze onmogelijk allemaal kan lezen, maar ze bladert erin en soms wordt ze gegrepen door een boek dat nog nergens is besproken. Zo ging het bijvoorbeeld met De verloren dochter van Elena Ferrante.
De rol van schrijver
‘Ik ben vaak de eerste lezer. Ik moet op mijn eigen inzicht vertrouwen. Soms denk ik: is dit nou heel mooi of is het juist kitsch? Gelukkig kan ik op mijzelf vertrouwen.’
Voorkeur voor de ene schrijver boven de andere heeft ze zeker. Bij de Libris literatuurprijs had ze alle kans om goed om zich heen te kijken. Ze zag hoe Ilja Leonard Pfeiffer en Tommy Wieringa de rol van schrijver meesterlijk konden spelen, waardoor zij een graag geziene gast zijn in de media. Katja de Bruin zelf geeft de voorkeur aan een ‘geboren schrijver’ als Anjet Daanje: een beetje wereldvreemd, een schrijver die liever schrijft dan in De Slimste Mens zit. En aan iemand als Robert Welagen, introvert en een goede schrijver, maar vaak genegeerd door de pers.
Wie weg wil van de bekende namen kan zich abonneren op de nieuwsbrief die Katja de Bruin onder haar hoede heeft: VPRO Boekengids Ook niks mis met tips van een paar jaar geleden natuurlijk, als je besloten hebt weg te blijven van de hypes.
Mannelijkheidsmythe
Alleen bij het overigens zeer onderhoudende Trouwdebat ‘Het gevaar van de man’, met Anja Meulenbelt, Maaike Meijer en Iris Pronk, biograaf van Renate Dorrestein, hoorde ik een paar anekdotes die ik eerder had gehoord. (Is Anja Meulenbelt stukgeïnterviewd?) Voortaan, dreigde Maaike Meijer, zou ze het niet meer pikken als ze een zaal vol vrouwen toe moest spreken. Vrouwen komen er alleen nog maar in als ze een man meenemen. ‘Mannen moet je niet opgeven’, zei ze. ‘Die zitten vast in hun eigen mannelijkheidsmythe en hebben een nieuw verhaal nodig.’
Dat had ze vast ook al eerder ergens gezegd, maar dat was in dit geval niet erg.
