4 raisons pour lesquelles De Stijl est handicapé sans Hendrik Valk

Lignes droites, surfaces unicolores. Rouge, jaune, bleu et blanc. Représenter l'essence de la réalité. Tel était l'objectif des peintres de De Stijl dans la première moitié du siècle dernier. À la même époque, Hendrik Valk avait lui aussi cet idéal. Hem werd dan ook in 1916 door Theo van Doesburg gevraagd tot De Stijl toe te treden. Dat deed hij niet. Toch zijn de raakvlakken tussen Valk en de Stijlkunstenaars groot. Het Mondriaanhuis in Amersfoort laat met de tentoonstelling ‘Hendrik Valk in de stijl van De Stijl’ zien hoe verrassend het is als de principes van De Stijl in figuratieve kunst worden gebruikt.

1 Figuratief schilderen is zo gek nog niet.

De schilders van De Stijl tekenden geen herkenbare werkelijkheid. Ze hielden principieel vast aan abstractie. Hendrik Valk deed dat juist niet. Reden voor hem om niet tot De Stijl toe te treden. Toch werkte hij in de stijl van De Stijl. Het blijkt dat figuratief schilderen in de Stijlstijl net zo diep tot de essentie van de werkelijkheid doordringt als de lijnen en vlakken van Mondriaan, Van Doesburg en Van der Leck.

2 De Stijl kan wel wat humor gebruiken.

De werken van Hendrik Valk verraden een speelsheid, fantasie en humor die bij De Stijlschilders ontbreekt. Humor is een manier om essentie te raken. Met een enkel lijntje gaf Valk levensecht en precies aan wat de landschappen, huizen of mensen die hij zag waren.

3 Het zijn de details die het werk boeiend maken.

Wie naar de abstacte werken van Mondriaan kijkt, heeft al snel alles gezien. Het is  natuurlijk groots, wat die man gedaan heeft, maar verrassingen zitten er niet in verstopt. Dat is een element waar Valk juist wel op gericht is. Zie zijn litho van een vaas met bloemen. In de motieven op de vaas zitten een pianist en een zanger verstopt, magnifiek volgens Valks stilistische principes getekend. Zo’n detail is een verhaal op zichzelf.

4 Valk portretteerde De Stijl zoals De Stijl het zelf nooit zou kunnen.

Valk schilderde een meesterlijk portret van Mondriaan. Er zitten lijnen in waarmee hij als het ware een portet van De Stijl als geheel tekent. Maar ook het hoofd van Mondriaan is in zijn soberheid en trefzekerheid magistraal. Het is niet abstract, maar je kunt ernaar kijken als naar een abstract schilderij. Het zijn kleurvlakken en lijnen in een wonderbaarlijke harmonie. De Stijl blijkt een zeggingskracht te hebben die met alleen abstracte werken niet ontdekt zou zijn. Het is de unieke verdienste van Hendrik Valk dat hij dit heeft uitgewerkt.

Of leiden de ‘plaatjes’ van Valk juist af van het belangrijkste ideaal van De Stijl? Kan de essentie van de werkelijkheid niet worden gevonden als je vasthoudt aan concrete huizen, dieren of mensen om je heen?

Geef je mening!

Expositie ‘Hendrik Valk in de stijl van De Stijl’, Mondriaanhuis, Amersfoort, 11 mei – 28 september 2014. www.mondriaanhuis.nl