De verkeerde keuzes van Eline Vere

Wie heeft het boek vroeger niet gelezen, bij Nederlands op de middelbare school? Eline Vere, de debuutroman van Louis Couperus, behoort tot de klassiekers uit de Nederlandse literatuur en prijkte lange tijd op de literatuurlijst. De roman, die in 1888 als feuilleton verscheen in dagblad Het Vaderland, vertelt het verhaal van Eline Vere, een 23-jarige vrouw uit een gegoede familie, die verlangt naar liefde en vrijheid. Eline woont in bij haar zus Betsy en zwager Henk. Ze is niet gelukkig. Tal van welgestelde mannen dingen naar haar hand, maar Eline kan niet tot een besluit komen en komt terecht in een neerwaartse spiraal van eenzaamheid, sleur en depressie.

Innerlijk conflict

In een nieuwe bewerking brengt Hummelinck Stuurman Theaterbureau dit aangrijpende verhaal terug op de planken, met rollen voor onder anderen Hanne Arendzen, Marc Klein Essink, Oda Spelbos en Vincent Croiset. Bewerking en regie zijn in handen van Ger Thijs, die met Eline Vere zijn vierde grote bewerking van een Couperus-roman in het theater brengt. Eerder deed hij De stille kracht, en De boeken der kleine zielen en Van oude mensen, de dingen die voorbijgaan zelfs tweemaal.

Ooit eerder was Thijs al eens aan Eline Vere begonnen, maar dat liep toen op niets uit. ‘Eline heeft vooral een innerlijk conflict, geen uiterlijk conflict – haar ongelukkigheid ligt voor het grootste deel bij haarzelf. Ik wist niet hoe ik dat goed op het toneel moest brengen. Maar een tijd geleden ben ik het boek opnieuw gaan lezen en besloot ik een nieuwe poging te wagen. Ik zie Eline beter voor me, zie haar in het verlengde van vrouwenportretten als Madame Bovary of Anna Karenina: vrouwen die in een afgeknepen samenleving vrijheid en eigenheid zoeken. Ik denk niet meer dat ze een hysterisch wezen is.’

Zinnen in het boek werden hem ineens helder, vertelt Thijs. ‘Ergens zegt Eline dat haar vader een schilder was en grote schilderijen maakte met mythologische onderwerpen, maar dat hij ze nooit afmaakte. En dan zegt ze over zichzelf: “Er is iets in mij niet af.” Ik dacht: dat is interessant! Het draait om iemand die steeds haar eigen geluk kapotmaakt. Iedereen kent wel zo iemand. Je ziet Eline steeds foute keuzes maken, ze wordt steeds schizofrener, en de mensen staan eromheen en weten niet wat ze ermee moeten. Zeggen verkeerde dingen tegen haar, waardoor ze nog meer in verwarring raakt. Dat drama is mooi om te maken.’

Met de dekens over je hoofd

Hanne Arendzen, bekend van de televisieserie Ramses, deed een geweldige auditie voor de rol. Ger Thijs zag: ja, dat is Eline. Omdat Eline een complex karakter is om te spelen, heeft de actrice het boek al viermaal gelezen. ‘Ook vond ik een interessant boekje van psychiater Frans de Jonghe, Eline Vere bij de psychiater, waarin hij haar analyseert en diagnosticeert. Ik denk dat ze iets vertegenwoordigt waar psychisch gezonde mensen allemaal weleens in onze onderbuik aan zouden willen toegeven: we voelen ons allemaal weleens ongelooflijk ongelukkig en blijven het liefst de hele dag met de dekens over ons hoofd in bed liggen. Maar Eline komt daar niet meer uit. Dat maakt het zo tragisch. Mensen om haar heen doen hun best om haar te helpen, maar Eline ziet dat niet en beschouwt het als bemoeienis. Je ziet de hoop tanen, en uiteindelijk is het onontkoombaar dat ze een overdosis morfine neemt. Dat vind ik er heel mooi aan. Er zit een breed palet aan emoties in haar en in het stuk.’

Sociale codes

De maatschappelijk positie van vrouw en mannen in die tijd was anders dan nu, maar ook weer niet zó anders dat mensen zich er niet in kunnen herkennen, denkt Thijs. ‘Eline Vere is een bijzondere vrouw, wier intelligentie en zelfstandigheid haar in botsing brengen met de maatschappij. Ze is een vrouw die naar vrijheid smacht en door haar omgeving geknecht wordt. Eline kan bijvoorbeeld niet zelf beslissen om op reis te gaan. Dat is ondenkbaar. Er zijn allerlei maatschappelijke beperkingen die haar vrije geest kapotmaken en zij voelt zich verstikt, ingesnoerd in een korset. Wat gelijkheid tussen mannen en vrouwen zijn we natuurlijk wel iets opgeschoten, maar gelijk is het nog steeds niet; het niet-uitgesproken waardeverschil tussen mannen en vrouwen voel ik nog altijd als ik om me heen kijk. En ook nu nog kan een vrouw die slim en sterk is, het daar behoorlijk lastig mee hebben.’

‘Die worsteling om jezelf vrij te vechten en je leven individueel te kunnen beleven, is van alle tijden,’ vindt ook Marc Klein Essink, die de rol speelt van Lawrence St. Clare, een Amerikaanse familievriend die Eline ten huwelijk vraagt. Lawrence bekijkt Elines milieu als een buitenstaander. Hij probeert haar te helpen, maar door haar te vertellen dat ze eigenlijk helemaal niet past in die kringen en er niet gelukkig zal worden, creëert hij ook tweespalt tussen haar en haar omgeving. ‘Het is een verhaal over mensen die zich binnen een samenleving en bepaalde sociale codes moeten zien staande te houden, met hun idealen en ambities en onmogelijkheden. Wij gaan het zo spelen dat je je maximaal herkent in de mensen en hun motieven. Hoe hoog moet de druk worden voordat je ergens voor kiest? Of zegt: nu is het genoeg geweest?’

Eline Vere gaat tot en met eind januari op tournee. De première is op zaterdag 26 september in Den Haag. Kijk voor de speellijst op www.hummelinckstuurman.nl.

Dit artikel verscheen in andere vorm ook in Kunst & Cultuur.