Met het overlijden van Pierre Boulez op 5 januari kwam ogenschijnlijk een einde aan het modernisme, maar de twee jaar oudere Ursula Mamlok (1923) is nog alive and kicking. Hoewel de Duits-Amerikaanse Mamlok op 1 februari 93 hoopt te worden, componeert ze gestaag voort.# In 2009 schreef ze Aphorisms II voor twee klarinetten, waarin ze zoals in al haar stukken de atonaliteit weet te koppelen aan een warmbloedige gevoelsexpressie. Basklarinettist Fie Schouten speelt dit werk zaterdag 16 januari in de Azijnfabriek in Den Bosch, samen met Michel Marang. Zeven vragen aan Fie Schouten.
Wanneer en hoe heb je de muziek van Ursula Mamlok ontdekt?
‘Ik hoorde dat Lars Wouters van den Oudewijer twee stukken van haar had opgenomen: Polyphony I voor klarinet solo en Confluences voor klarinet en pianotrio. Ik werd nieuwsgierig en ging op zoek naar informatie. Zo ontdekte ik dat Mamlok in 2009 een duo voor twee klarinetten had gecomponeerd. Het is een juweeltje, een beetje Tweede Weense School-achtig. Het herinnert me aan de stijl van de Canons voor klarinet, basklarinet en sopraan van Anton Webern. Het zijn korte deeltjes, heel mooi en virtuoos, maar tegelijkertijd breekbaar. De twee klarinetten zijn sterk met elkaar vervlochten, als luisteraar ervaar je geen ‘eerste’ of ‘tweede’ stem. Atonale muziek heeft de naam heel complex te zijn, maar het is voor mij als hedendaags-muziekspecialist niet moeilijk, wel zeer boeiend.’
In 2015 speelde je Aphorisms II persoonlijk aan Mamlok voor, samen met Lars Wouters van den Oudewijer. Hoe kwam dat zo?
‘
Lars speelt in het Duitse ensemble Spectrum Concerts Berlin en had al eerder muziek van haar uitgevoerd. Hij was in Berlijn vanwege concerten en ik bezocht er vrienden – die toevallig ook een connectie bleken te hebben met Ursula Mamlok. Zij heeft jarenlang in New York gewoond, maar is in 2006 teruggekeerd naar haar geboorteplaats, die ze als Joodse in de Tweede Wereldoorlog had moeten ontvluchten. Toen we haar voorstelden haar Aphorisms II voor te spelen, reageerde ze meteen enthousiast.
Dat we het thuis aan haar voorspeelden was voor haar echt een cadeautje, want ze had haar duo nog nooit live gehoord! Ze kende het alleen van een opname, die op een paar punten afwijkt van haar partituur en ze was heel blij dat wij haar notentekst wél integraal volgen. Verder vertelde ze wat over haar leven en luisterden we naar een opname van Breezes voor klarinet en pianokwartet, dat Spectrum Concerts Berlin in april 2015 in première had gebracht.
‘
Mamlok noemt het zelf belangrijk dat muziek emotie uitdrukt, ervaar jij dat ook zo?
‘Haar muziek gaat over klank en de finesses daarin. Haar werk is lyrisch en ‘mooi’ in die zin dat agressie of plotselinge uithalen ontbreken. Ik zou de muziek niet direct communicatief noemen, eerder nadenkend, maar ik kan er zeker emotie in kwijt. Waar het bij haar vooral om draait is de verfijning in de klank.’
Op zondag 17 januari start de tweede editie van het Basklarinetfestijn, waarvan jij samen met Tobias Klein artistiek leider bent. Gaan we daar ook Mamlok horen?
‘Helaas niet.’
Waarom een basklarinetfestijn, moet de basklarinet ‘gered’ worden, net zoals de fagot?
‘
De basklarinet hoeft misschien niet ‘gered’ te worden, maar wij moeten wel blijven trekken aan de ontwikkeling, want er zijn toch nog veel mensen die het instrument niet kennen. We laten nieuwe stukken schrijven en organiseren educatieprojecten. Zelf bracht ik vorig jaar bij Donemus een lesbundel uit met speciaal hiervoor gecomponeerde stukken. In 2014 organiseerden wij het eerste Festijn, als feestje voor de basklarinettist Harry Sparnaay die zeventig jaar werd en afscheid nam van het concertpodium. Dit was zo leuk en boeiend, dat wij er een terugkerend evenement van wilden maken.
Overigens heeft Mamlok veel kamermuziek geschreven voor klarinet en ik hoop bij een andere gelegenheid haar solo Polyphony I eens uit te voeren. Alariana uit 1985 voor (blok)fluit, klarinet, fagot, viool en cello zou ik ook graag eens spelen, het is een mooie bezetting. Er zou ook een uitgave moeten komen van Sonatina voor twee klarinetten uit 1957. Daarvan heb ik nu alleen een slechte kopie. Als daar een betere print van komt, is die ook heel geschikt om met (amateur)leerlingen in te studeren.
‘
Ig Henneman en Vanessa Lann schreven nieuwe composities voor het Basklarinetfestijn, hoe zijn die geworden?
‘
We hebben er net twee dagen aan gerepeteerd, deels met de componisten erbij. Zo verschillend de componisten, zo verschillend de composities, erg leuk om mee te maken. Ig Henneman schreef Feather-light Monkeys voor drie basklarinetten die gezamenlijk ‘golven’ van laag naar hoog, er bestaat geen hiërarchie in de partijen. Ig putte onder andere inspiratie uit het gedicht Tuin van Anneke Brassinga, met de verzen “…Onzichtbare vogels kunnen evengoed apen zijn als wind…”.
Ig is zelf (alt)violist en haar partner is klarinettist, dus ze heeft een grote affiniteit met rietblazers. Zij beweegt zich op het gebied van de improvisatie en in haar nieuwe stuk zitten twee momenten waarop we – binnen vastgelegde kaders – wat meer vrijheid krijgen. Ik werkte eerder met haar samen aan de solo Riassunto voor mijn educatiebundel. Met het nieuwe stuk heb ik me niet bemoeid, want zij weet wat voor speler ik ben en wat wel of niet goed werkt. Ik had er dus alle vertrouwen in dat het er iets boeiends uit zou komen, wel uitdagend maar toch goed speelbaar.
Vanessa Lann schreef Lather, rinse, repeat voor basklarinetkwartet. De tekst zal elke Amerikaan herkennen, want die staat op alle shampoo-flessen. Net als in al haar muziek zit er iets repetitiefs in, maar op een andere manier dan ik van haar kende. Ik speelde bijvoorbeeld Dan neem ik nog een bloemkool voor basklarinet, cello en piano en ze schreef Sleep, sleep, gypsy voor fluit, basklarinet en piano voor mijn trio Kaida. In haar nieuwe kwartet zijn de vier instrumenten minder met elkaar verweven dan in het trio van Ig Henneman, het zijn vier ‘eigenwijze’ stemmen. Er zit ook nog een verrassing in, zoals vaak in haar werk, maar ik ga die niet verklappen.
‘
Zijn er raakvlakken met de muziek van Ursula Mamlok?
‘De drie componisten zijn behoorlijk verschillend, maar ik kan mijn ei goed kwijt in hun stukken. Ik houd erg van klank en het spelen met klankkleuren, dat zit sterk in de muziek van alle drie.’
#Ursula Mamlok overleed in de ochtend van 4 mei 2016
Nederlands 
English (UK) 
Français 
