Filmtip: ‘De smaak van water’ weer te zien op Nederlands Film Festival en nog verrassend actueel

Een Gouden Leeuw voor een Nederlandse film is zeer zeldzaam. Veertig jaar geleden kreeg Orlow Seunke’s De smaak van water in Venetië de Gouden Leeuw voor beste debuut. Deze bijzondere parabel over een cynische ambtenaar en het meisje in de kast oogt als een klassieker. Toch is de film, waar veel kijkers zeer van onder de indruk waren, heel lang niet meer te zien geweest. Tot nu.

Toeval of niet, in 1982, ook 40 jaar geleden dus, werd de Kring van Nederlandse Filmjournalisten (KNF) opgericht. De allereerste Prijs van de Nederlandse Filmkritiek ging op het Nederlands Film Festival naar, jawel, De smaak van water. Reden genoeg voor de jubilerende KNF om nu De smaak van water voor een vertoning tijdens het Nederlands Film Festival uit het digitale archief van EYE te laten komen.

Adembenemend

Ik ben niet helemaal onbevooroordeeld, want heb zelf aan de voorbereiding van deze vertoning meegewerkt, maar ik wil dit graag als een buitenkansje tippen. En dan zult u zien dat wat ik hierboven een tijdloze parabel noem, inderdaad tijdloos is. Want met het schrijnende falen van de jeugdzorg volop in het nieuws, blijkt De smaak van water nog razend actueel.

Seunke had zich voor dit regiedebuut, dat hij samen met Dirk Ayelt Kooiman schreef, laten inspireren door de roman De bezoeker (1976) van György Konrád. Gerard Thoolen speelt de cynische, zich strikt aan de regels houdende sociaal werker Hes. Meevoelen met een hulpbehoevende leidt tot niets, meent hij. Tot hij bij toeval in aanraking komt met een meisje dat jarenlang door haar ouders in een kast is opgesloten. Adembenemend gespeeld door Dorijn Curvers, destijds net als Thoolen verbonden aan het toenmalige Werkteater. Beide acteurs waren ook intensief bij de voorbereiding van de productie betrokken.

Het kastmeisje – Hes noemt haar Anna – heeft nooit leren praten en mensen zijn haar volstrekt vreemd. Ze kantelt de wereld van Hes. Hij ontfermt zich over haar, al merkt hij ook dat hij niet eigenhandig de hele bureaucratie kan veranderen. De smaak van water is intens menselijk, maar maakt niets mooier dan het is.

Uit het keurslijf

Bij de Nederlandse première in 1982 noemde ik Seunke “een van de weinige Nederlandse filmers die uit het keurslijf van het angstig volgehouden realisme durft te stappen”. En over de bijna Kafkaëske wereld die hij creëert schreef ik toen: “De beelden ademen een soort crisissfeer. De ambtenaren zetelen in een benauwde chaos van trappen, gangen, hekken, tralies en kleine raampjes. […] Veel close-ups onderstrepen die beklemming. Pas tegen het eind komt er ruimte, vooral in het korte fragment waarin ambtenaar Hes met zijn beschermelinge achterop een vrachtwagen kruipt en haar de lucht en de zee laat zien.”

Ik denk dat ik dat nog precies zo zou opschrijven wanneer De smaak van water een film van 2022 zou zijn.

Goed om te weten

Goed om te weten:

Vertoning (met nagesprek) tijdens het Nederlands Film Festival op donderdag 22 september, om 14:15 uur in Louis Hartlooper Complex 2. Hier voor tickets.

Verschillende medewerkers aan de film, waaronder producenten Tijs Tinbergen en Jan Musch, en actrice Dorijn Curvers zijn bij de vertoning aanwezig. Seunke zelf niet, want woont en werkt tegenwoordig in Indonesië.