Het Indonesische gamelan-ensemble Kyai Fatahillah komt naar Nederland en bundelt zijn krachten met de hedendaagse muziekspecialisten van Black Pencil. Tijdens November Music zijn ze samen te horen op zaterdag 5 november in de Grote Zaal van de Verkadefabriek in Den Bosch.
Maskermysterie
Het kamerensemble Black Pencil heeft een originele bezetting: blokfluit, panfluit, altviool, accordeon en slagwerk. Bespeeld door vijf internationale musici. Beeld je deze bezetting in samen met een traditioneel gamelan-ensemble en je krijgt een “mooi huwelijk tussen tijd, tradities en composities,” zoals artistiek leider Jorge Isaac het omschrijft. “Je speelt niet vaak met een gamelan-ensemble, het is voor ons de eerste keer. We moesten ons huiswerk doen, het is namelijk een totaal andere klankwereld en stemming in vergelijking met ons ensemble. Een gamelanorkest (afgeleid van het Oost-Javaanse woord gamel voor slaan), bestaat uit slaginstrumenten zoals metallofoons, xylofoons, gongs en drums. Het resultaat? Complexe ritmische structuren.
“De instrumenten van Black Pencil hanteren een gelijkzwevende stemming, dat is 12 tonen per octaaf. Bij een gamelan is deze toonschaal totaal anders, de afstand van een toon tot de eerstvolgende toon – het microinterval – is kleiner dan bij 12 tonen. Dit betekent dat er verschillende toonsoorten en hoogtes zijn en daar hebben de componisten en muzikanten rekening mee gehouden.”
Topeng Masquerade, het stuk dat in première gaat tijdens November Music, is geschreven door componisten die een band hebben met Indonesië. Zoals de Indonesische Iwan Gunawan, die muziek schreef voor onder andere het dansgezelschap Leine Roebana en andere gamelan-ensembles. De muzikale inhoud van het project wordt verder verrijkt door Roderik de Man en Nursalim Yadi Anugeray. Isaac: “we wilden componisten betrekken van verschillende generaties en twee verschillende culturen: Nederland en Indonesië. Muziek brengt deze twee culturen samen. Daarom is muziek zo’n prachtige universele taal. Het zijn juist wij, muzikanten, die de positieve kant van de relatie tussen Indonesië en Nederland kunnen belichten. De interactie en de sterke muzikale communicatie tussen de twee culturen vinden wij heel mooi aan dit project voor November Music. Ik vind ons samenspel resulteren in veelzijdige en virtuoze muziek, een tikje licht, met humor en rammend veel ritme.”’
Één van de componisten, Yadi Anugeray, is via een competitie uitgekozen om een onderdeel van Topeng Masquerade te schrijven. “Het moest from scratch geschreven worden, wat een prachtige meerwaarde is aan het project. Verder is de culturele component van het stuk belangrijk. Dat zie je aan de verschillende maskers, in het Indonesisch Topeng, die worden gebruikt in het stuk. Dat hoort bij traditionele volksmuziek uit Indonesië. Maar hun arrangementen worden wel gemengd met onze hedendaagse stukken. Het is een kruisbestuiving tussen twee culturen en het is juist die koppeling die ik heel mooi vind.”
Old meets new
“Kyai Fatahillah is een van de meest toonaangevende gamelan-ensembles ter wereld. Het staat onder leiding van Iwan Gunawan. Black Pencil en Kyai Fatahillah samen maken een klankwereld. “Ik heb geen artistieke vraagtekens over het uiteindelijke resultaat. Ook al hebben we nog niet samen gerepeteerd, in muziek leer je dat je moet doen aan inner listening. Ook al bestaat het stuk nog niet, je weet hoe het gaat klinken. En ik kan zeggen: Het wordt een ongehoord en ongekend klankpalet.”
Het oorspronkelijke idee van de samensmelting van de twee klankwerelden is van producer Piet Hein van de Poel. Die was in 2014 in Jogjakarta, Indonesië, waar hij The Power of Topeng zag, een tentoonstelling over de geschiedenis van maskers. Geïmproviseerde teksten en verhalen uit het dagelijks leven van de Indonesiër, erg virtuoos. “Hij vond dat het paste bij het repertoire van Black Pencil. Wij maken vaker nieuwe arrangementen van oude muziek, zoals het project Buffoni in 2013, gebaseerd op het Italiaanse improvisatietheater Commedia Dell’Arte uit de 16e eeuw. Inhoudelijk hebben beide tradities ontzettend veel invloed gehad op de rest van de wereld. Piet Hein kwam terug naar Amsterdam en zei: kunnen wij dit niet laten versmelten? Toen is het zaadje van dit project geplant.”
“Er zijn komende weken nog zoveel geheimpjes te ontdekken en al die uitdagingen zijn van harte welkom. In eerste instantie moeten we veel tellen, samenzijn en samenwerken. Daarnaast moeten we de verfijning van de klankwereld uitwerken, zodat we het nog mooier maken. Het gaat voor ons niet in eerste instantie om de extravagante bezetting, maar om de zeggingskracht van de bezetting, het ongehoorde klankpalet dat bezoekers moet gaan raken. Het wordt heel spannend, maar het mooie aan het project is de Indonesische mentaliteit die wij in acht nemen: laat het maar gebeuren, laten we het ervaren, let’s see what happens.”
De krachtige samenwerking van de twee ensembles is over twee weken te horen, als het in première gaat op November Music. “Het wordt voor ons een prachtige ervaring, om dit te mogen maken en te spelen, en de positiviteit van onze samenwerking naar het publiek over te brengen,” zegt Isaac. “November Music is een prominent hedendaagse muziekfestival. waar veel aandacht en respect gaat naar hedendaagse kunst. Om onze unieke bezetting daaraan toe te voegen, geeft een extra dimensie aan de klankwereld van deze editie.”
Goed om te wetenSamen spelen ze ook op 6 november in Muziekgebouw aan het IJ in Amsterdam, 8 november in het Beauforthuis in Zeist en 9 november in de Kunstlinie in Almere.
Nederlands 
English (UK) 
Français 
