De lokale fractie PvdA Den Haag wil een maximum op topinkomens in de sector, zeker als er gemeentelijke subsidie mee gemoeid is. We deden daarom, na Covid, opnieuw onderzoek naar de verdiensten van cultuurdirecties in 2024. In tijden waarin fair pay ondertussen een begrip is geworden. Wat is redelijk als een museumdirecteur meer verdient dan Mark Rutte in 2024 als premier van Nederland? En er gestreden moet blijven worden voor het minimumloon voor de makers van kunst?
Topinkomens
Naar aanleiding van ons artikel over grootverdieners in de cultuursector tijdens Covid, stelde de lokale fractie van de PVDA in Den Haag destijds, samen met enkele andere partijen, vragen aan het College Burgemeester en Wethouders in Den Haag over de hoogte van de salarissen van cultuurdirecties.
Vijf jaar later is er aan de topinkomens echter weinig veranderd. Wel zegt de Haagse PvdA, desgevraagd: “Wij zijn voor een maximum op topinkomens in de culturele sector. Zeker wanneer er gemeentelijke subsidie mee gemoeid is. De afgelopen jaren hebben we steeds veel aandacht gevraagd voor eerlijke betaling (fair pay) in de culturele sector, omdat we zien dat makers en creatieve professionals onderbetaald of zelfs onbetaald worden ingezet. Geld moet wat ons betreft gaan naar eerlijke beloning voor makers, niet naar topinkomens”.
In het landelijke verkiezingsprogramma van de GroenLinks-PvdA staat niets over topinkomens. Wel dat fair pay en fair practice een bindende voorwaarde zijn voor subsidie en dat er een collectieve arbeidsongeschiktheidsverzekering en pensioen moet komen voor iedereen, ook de culturele ZZP’ers.
De realiteit bleek de afgelopen jaren weerbarstig voor wie de lijst van grootverdieners in 2024 bekijkt.
Afvalmanager
Met de uitbraak van Covid, in 2020, raakten regisseurs, musici, filmers, beeldend kunstenaars en zzp’ers als theatertechnici vrijwel al hun opdrachten kwijt. Hoewel de overheid op een gegeven moment in de bres sprong voor alle kunstmakers, liep de sector aardig leeg.
Noodgedwongen gingen culturele werkers vaak elders aan de slag: geluidskunstenaars werken tegenwoordig als afvalmanager bij de gemeente, theatertechnici werden trambestuurder. Als ze nog in de cultuursector bleven, mogen veel van hen blij zijn het minimumloon halen.
Het streven van strijdbare fair pay-organisaties is op z’n minst een minimumloon voor makers. Bij 40 uur per week werken komt dat anno 2024 neer op 29.376 euro bruto per jaar. Het Platform Beeldende Kunst geeft aan dat het inkomen van de meeste kunstenaars op 16.000 euro per jaar ligt. De Kunstenbond zegt erover: “Helaas is de realiteit in de culturele en creatieve sector vaak anders. Lonen en tarieven liggen over het algemeen lager dan in andere sectoren. Van kunstenaars, artiesten en andere creatieve professionals wordt soms zelfs verwacht dat ze werken voor “exposure”, een boekenbon of een kratje bier”.
‘Kunst is hobby’
Met de verkiezingen op komst en de wereldwijde tendens en voorkeur voor rechtse politiek knijpt de als progressief bekend staande cultuursector de billen samen. Als het bijvoorbeeld aan politieke partij Ja21 ligt, moet de sector die aan een ‘links ideologische tunnelvisie’ lijdt, inzetten op Hollandse tradities, commercialisering en particulieren met geld. Net als bij de PVV luidt het adagium: “Opdoeken al die subsidies. Eigen broek ophouden en als er geen behoefte is aan jouw kunst, dan is het geen beroep maar een hobby.”
Van de VVD moet de sector als vanouds als een ondernemer op zoek naar nieuwe verdienmodellen en minder afhankelijk worden van subsidies. De BBB wil af van alle ‘dubbele subsidies’ en “Korting op de culturele basisinfrastructuur (BIS). BBB staat voor cultuur dichtbij mensen. In plaats van grootschalige subsidies voor een klein aantal instellingen in de Randstad, kiezen wij voor versterking van regionale initiatieven, volkscultuur en lokaal erfgoed”.
Fair pay is duur
Uiteraard is de linkerflank in de politiek veel beter te spreken over de intrinsieke waarde van de cultuursector en hecht men aan subsidies en zaken als fair pay, die door het Rijk gefinancierd zouden moeten worden. Liefst buiten bestaande subsidies om. Voor kleinere cultuurorganisaties is fair pay een dure aangelegenheid met als gevolg dat bijvoorbeeld stagiaires vaak als volwaardig (onbetaald) personeelslid werken. Dat kan leiden tot onveilige situaties zoals in dit artikel is te lezen.
In de linker wandelgangen vingen we op dat cultuurdirecteuren niet meer zouden mogen verdienen dan een grootstedelijk wethouder. Op jaarbasis verdient de Amsterdamse cultuurwethouder Touria Meliani ongeveer 186.000 euro (inclusief vakantiegeld, eindejaarsuitkering, belastbare onkostenvergoeding, zonder pensioen). De gemeente kon geen antwoord geven bij navraag voor precieze bedragen. Voor menig cultuurdirecteur zou 186.000 euro een aderlating zijn: de directeur van de Nationale Opera verdient 231.000 euro. Zij verdient veel meer in 1 maand dan wat de gemiddelde kunstenaar in een jaar verdient. Jaren geleden klaagde song writer Fiona Bevan die hits schreef voor o.a. Kylie Minogue, dat ze 100 Britse pond per jaar verdiende aan een gestreamde hit en dat veel van haar collega’s ook als Uber-chauffeur werken.
Rechts verdienen
‘Rechts verdienen’ is de cultuursector niet helemaal vreemd voor wie de directie-inkomens van de cultuurinstellingen kent. Zeker als je afzet tegen de verdiensten van anderen in openbaar-bestuursfuncties met een vergelijkbare of grotere zwaarte. Is directeur zijn een lokaal kunstfonds als het Amsterdams Fonds voor de Kunst (170.000 euro), van meer (financieel) belang dan een minister die in 2024 inclusief vakantiegeld en eindejaarsuitkering 135.242 euro verdient?
De onderwijsdirecteur van de Open Scholengemeenschap Bijlmer met ongeveer 100 mensen personeel en 1200 leerlingen uit VWO, Havo en VMBO, verdient tussen de 120.000 en 130.000 bruto per jaar. Hoe verhoudt zich dat tot het leiden van een museum voor soms bijna het dubbele bedrag?
Waardering
Los van het feit dat het pittige banen kunnen zijn: welke waardering, welk maatschappelijk belang en welke vergoeding hebben we als samenleving over voor bepaalde functies? Is de hoogste functie bij de politie in Nederland, de korpschef, in financieel opzicht even belangrijk als de directeur van een dansgezelschap?
Mark Rutte verdiende in 2024 als premier 189.210 euro, omgerekend naar een jaar ( inclusief vakantie/eindejaarsuitkering, zonder pensioenopbouw), staatssecretarissen deden hun werk voor 126.245 per jaar. De auto met chauffeur hoefde Rutte ook niet zelf te betalen. De interim-directeur van het Fonds Cultuurparticipatie schreef een factuur voor 231.000 euro voor 11 maanden werk.
Natuurlijk blijft het appels en peren vergelijken: Het Rijksmuseum (231.999 euro) is een complexere organisatie en heeft veel meer mensen in al dan niet tijdelijk dienstverband (688), dan een mimegezelschap in Amsterdam (110.977 euro) met ruim 11 fte. Juist bij kleinere podiuminstellingen wordt de ‘onderkant’ afgeknepen, financieel maar ook qua zorgplicht; technici, dansers, acteurs en productiemedewerkers worden tijdens tournees vaak met z’n allen ondergebracht in schimmelige vakantiebungalows die hun gloriedagen in de jaren 70 kenden.
Grootverdieners op rij
We zetten de culturele grootverdieners net als in 2020 weer op een rij. Niet elke cultuurorganisatie publiceerde volledige jaarrekeningen 2024 op de website of splitste de salarissen voor de directie uit en niet iedereen wilde bij navraag meewerken. Theater Carré, BumaStemra en de VSCD (branchevereniging schouwburgdirecties) zwegen bijvoorbeeld. Directeur Mirjam Terpstra van het NAPK, de branchevereniging Nederlandse Associatie voor Podiumkunsten, vond de hoogte van haar salaris “iets tussen haar en het bestuur maar het voldoet aan de WNT”. Documentairefestival IDFA laat uit de jaarrekening meer dan 10 pagina’s weg waarin volgens eigen inhoudsopgave het directie-inkomen zou staan. Muziekgebouw aan het IJ schrijft in de jaarrekening 2024: “Omdat het Muziekgebouw meer dan 50% eigen inkomsten heeft, hoeft het salaris van de directie niet te worden gepubliceerd”.
Voor de sector geldt er vanuit de overheid de ‘Balkenende-norm’: de Wet Normering Topinkomens, WNT. Voor het openbaar bestuur bestond dat in 2024 uit een maximum van 233.000 euro per jaar (voor 2025 is dit overigens vastgesteld op 246.000), voor cultuurfondsen was er een plafond van 194.000 euro. Cultuurdirecties blijken zichzelf vaak ruimhartiger te belonen dan wat de overheid de leiders van Nederland betaalt. Er is een verschil tussen loonkosten en bezoldiging. In de bezoldiging (beloning) zijn bijvoorbeeld ook de jaarlijkse ‘pensioenpot’ opgenomen.
Met stip op 1
Met stip op 1 staat Barbara de Greef die 11 maanden lang als interim-directeur werkte voor het Fonds Cultuurparticipatie. Zij kreeg daarvoor 231.000 bruto (of doorberekend op jaarbasis 252.000).
Een kleine greep uit de sector:
| Directies 2024 Cultuursector (Fulltime) | Bezoldiging(*) |
|---|---|
| Barbara de Greef, Fonds Cultuurparticipatie, interim 11 maanden (**) | € 231.000,00 |
| Taco Dibbits, Rijksmuseum | € 231.999,00 |
| Sophie de Lint, Nationale Opera | € 231.130,00 |
| Emilie Gordenker, Van Gogh Museum | € 230.622,00 |
| Stijn Schoonderwoerd (Opera/Ballet) | € 228.545,00 |
| Rein Wolfs, Stedelijk Museum A’dam | € 225.733,00 |
| Emily Molnar, Nederlands Dans Theater | € 224.807,00 |
| Ted Brandsen, Nationale Ballet | € 221.835,00 |
| Dominik Winterling, Concertgebouw Orkest | € 210.531,00 |
| Eelco van der Lingen, Mondriaan Fonds (***) | € 206.761,00 |
| Cathelijne Broers, Cultuurfonds | € 200.414,00 |
| Benno Tempel, Kröller Müller Museum | € 192.123,00 |
| Emily Ansink, Holland Festival | € 190.054,00 |
| Martine Gosselink, Mauritshuis | € 189.304,00 |
| Huug de Deugd, Hoge School Kunsten Den Haag | € 180.382,00 |
| Bregtje van der Haak, Eye Film Museum | € 178.918,00 |
| Fiona Arens, Nederlands Philharmonisch Orkest | € 172.365,00 |
| Laurien Saraber, Amsterdams Fonds voor de Kunst | € 170.717,00 |
| Xavier Vandamme, Festival Oude Muziek | € 170.393,00 |
| Sven Arne Tepl, Residentie Orkest | € 169.224,00 |
| Clayde Menso, Internationaal Theater Amsterdam | € 168.813,00 |
| Geert van Itallie, Paradiso A’dam | € 168.355,00 |
| Titia Haaksma, Cultuur & Ondernemen | € 166.216,00 |
| Cees Debets, Nationale Theater | € 165.812,00 |
| Victorien van Hulst, Fonds Podiumkunsten | € 158.587,00 |
| Vera Carasso, Museumvereniging | € 154.644,00 |
| Jeroen Bartelse, Tivoli Vredenburg | € 152.704,00 |
| George van Breemen, Filmfonds | € 146.140,00 |
| Jan Jaap Knol, Boekman Stichting | € 144.422,00 |
| Alida Dors, Theater Rotterdam | € 143.543,00 |
| Eline Arbo, Internationaal Theater Amsterdam | € 141.704,00 |
| Marijn Cornelis, Cultuurschakel DH | € 137.339,00 |
| Maaike Lauwaert, Gerrit Rietveld Academie | € 135.307,00 |
| Mirjam van Tiel, Theater Oostpool | € 133.849,00 |
| Vanja Kaludjercic, International Filmfestival Rotterdam | € 131.376,00 |
| Conny Jansen, Conny Janssen Danst | € 128.622,00 |
| Marianne Splint, Kunsthal Rotterdam | € 125.777,00 |
| Erik de Vroedt, Nationale Theater | € 124.942,00 |
| Romkje de Bildt, Letterenfonds | € 124.360,00 |
| Pieter C. Scholten, ICK Dans | € 119.524,00 |
| Jakob Ahlbom, Jakop Ahlbom Company | € 110.797,00 |
| Aad Meinderts, Literatuurmuseum | € 110.638,00 |
| Judith Uyterlinde, Writers Unlimited (****) | € 104.930,00 |
| Tido Visser, Nederlands Kamerkoor | € 100.055,00 |
(*)Bezoldiging inclusief belastbare onkostenvergoeding en inclusief ‘beloningen betaalbaar op termijn’, in euro’s.
(**) Interim functie voor 11 maanden
(***) Overschrijding van de Cultuurfondsen-norm (194.000) i.v.m. uitbetalen eerdere verlofuren (zonder verlofuren: 186.321)
(****) Dienstverband van 0,95
In 2024 kreeg voormalig ITA-directeur Ivo van Hove als adviseur nog 116.096 uitgekeerd en wegens beëindiging dienstverband nog 44.562 euro.
Waardeer dit artikel en steun Cultuurpers!!
Cultuurpers is onafhankelijk en ongesubsidieerd. We bestaan dankzij donaties van lezers zoals jij. geef ook steun aan onafhankelijke cultuurjournalistiek!
