EZ: Onderzoek naar pijn, macht en manipulatie op het grensvlak tussen filosofie en circus #festivalcircolo

De circusvoorstelling EZ trekt je uit je comfortzone en roept ongemakkelijke vragen op, zoals: waar stemmen we mee in zonder het te weten, en: wat doe je als iemand op het podium zichzelf vrijwillig martelt en manipuleert? In hun voorstelling laat de non-binaire Elena Zanzu, afgestudeerd aan de Nationale Circusschool van Montreal en master in filosofie aan de Universiteit in Bologna, ons nadenken over macht. Is er ruimte voor empathie binnen de grenzen van een theatervoorstelling? Waar is vertrouwen op gebaseerd? En wie zorgt er voor wie?

Het podium is kaal, los van een paar props zoals touwen waarmee Elena Zanzu zichzelf de lucht in kan hijsen, een bak met water, een lange buis om door te ademen en een haardroger die aan een touw bungelt (om Zanzu’s haar te drogen). De artiest zelf trekt ook niet te veel de aandacht en is, los van een zilveren metallic T-shirt, sober gekleed. Alles lijkt in dienst te staan van de ervaring, iets waar Zanzu zich dan ook volledig aan overgeeft. Dat maakt het makkelijker voor ons, om hetzelfde te doen.

Druk

Theater De Nieuwe Vorst in Tilburg zit vol. Het publiek is van alle leeftijden en erg internationaal. Zanzu zet al vrij snel flink wat druk op de ketel door relatief lang ondersteboven aan een touw met het hoofd in een bak water te hangen. Na een tijdje wordt er wat heen en weer geschuifeld in de zaal, maar niemand doet iets.

Het voelt ongemakkelijk. Is dit onderdeel van de voorstelling? Verwacht de kunstenaar dat iemand uit het publiek ingrijpt? Na een tijdje stopt Elena vanzelf en kijkt het publiek doordringend aan. Zien we teleurstelling omdat het publiek passief is gebleven en zich niet om hen heeft bekommerd? Of is dit juist wat Zanzu wilde bereiken? Het voelt in ieder geval minder veilig.

Kwetsbaarheid, BDSM en Siri

Tijdens de rest van de voorstelling maakt Elena Zanzu gebruik van verschillende technieken, zoals Shibari (een oude Japanse techniek waarbij mensen met touwen worden vastgebonden) en de zogenaamde ‘hair hang’, een circusact waarbij performers aan de haren worden opgehangen en acrobatische poses uitvoeren. Omdat Zanzu kort haar heeft, bereikt hen hetzelfde effect door touwen om het hoofd te spannen.

De voorstelling zit vol BDSM-elementen, zoals consensuele (met wederzijdse instemming uitgevoerde) marteling. Wanneer Zanzu een vrijwilliger uit het publiek vraagt om mee te werken, spreken ze een signaal af waarmee die de scène kan stoppen als ze zich niet comfortabel voelt.

Alle pijn speelt zich intern af: we horen er niets van en er is niets aan het gezicht van Zanzu af te lezen. De kunstenaar zwijgt, terwijl een Siri-achtige stem filosofische vraagstukken in het Engels opdraagt, zoals: “Hoe kunnen we een veilige ruimte creëren om kwetsbaarheid mogelijk te maken?” De stem vraagt zich ook regelmatig af: “Is dit een monoloog?”

De vrijwilliger uit het publiek krijgt zelf een harnas aan om in de act als contragewicht te dienen voor Zanzu, die het hele gewicht met het ingebonden hoofd draagt. Dat moet pijn doen, en Zanzu kondigt dat ook aan.

Buiten de groep

In de zaal vragen we ons ondertussen af waarom niemand ervoor kiest om de pijniging van Zanzu te onderbreken. Hoe anders is dit dan op straat, wanneer we bij een noodsituatie eerder geneigd zijn de camera erbij pakken dan in te grijpen? Misschien vertrouwen we de artiest en geven we ons over aan de ervaring. Of zijn we juist bang om buiten de groep te vallen? Best iets om over na te denken

Aan het einde van de voorstelling krijgt de voorste rij een lang stuk touw, dat via een katrol op het zijtoneel is vastgebonden aan het hoofd van Zanzu. Wanneer Zanzu op de grond gaat liggen, beginnen de toeschouwers met het touw meteen te trekken, zonder dat dit is is afgesproken.

Later hoorde ik dat Zanzu over deze snelle actie nogal verbaasd was. Tijdens een eerdere voorstelling in Frankrijk duurde het maar liefst een kwartier voordat het publiek dat durfde.
Zo eindigt de voorstelling met het akelige gevoel dat we bewust hebben bijgedragen aan de marteling van Elena Zanzu. Of was dit ook de bedoeling?