House of Eutopia: spookhuis van een ideale samenleving

‘Eutopia komt uit het Grieks en betekent zoveel als ‘Goede plaats’. Met deze installatie wil ik de mensen laten nadenken over wat dat is: een goede plaats.’ Architect en beeldend kunstenaar Filip Berte werkte zeven jaar aan zijn ‘Goede Plaats’ en het resultaat ervan is nu te zien in het Utrechtse Zijdebalen Theater. Zijn ‘House of Eutopia’ staat opgesteld in de grote loods van een oude houtzagerij aan de rand van het stadscentrum, een gebied dat bij de fans van Kyteman ook bekend staat als Kytopia.

House of Eutopia gaat vooral over Europa, en over wat het allemaal is geweest en eigenlijk niet wil zijn. Voor zijn project, dat nu bestaat uit een losse kelderverdieping, een tuin met vier hoeken en het uiteindelijke huis zelf, reisde Berte langs de rafelranden van Europa. De kelder, waarmee de tour begint, is de plek waar alles opgeslagen ligt wat we eigenlijk niet willen weten. De concentratiekampen,voormalig Joegoslavië: Berte maakt er kijkdoosjes van, en alleen daardoor al wordt je de voorstellingen figuurlijk ingezogen. ‘Het staat de bezoeker vrij om ernaar te kijken of niet’, legt Berte uit. ‘Zoals in het echte leven je ook zelf macht hebt over wat je wilt weten en wat niet.’

Indrukwekkend in al zijn kleinheid is een maquette van de bibliotheek van Sarajevo, zoals die eruit zag nadat Serviërs het gebouw met zijn onvervangbare collectie boeken en manuscripten in brand hadden gestoken. ‘Dit is essentieel in mijn project’, vertelt Berte. ‘Die bibliotheek was mijn afstudeerproject van mijn studie architectuur. Hij is in opdracht van de Serviërs verwoest omdat hij ook een symbool was van de multiculturele samenleving.’

De tuin van het House of Eutopia bevat videobeelden en geluidopnames van reizen die Berte maakte langs een paar markante grensgebieden van Europa. Je rijdt met hem mee langs het metershoge ijzeren hek in Melilla, de Spaanse enclave aan de noordgrens van Marokko. In de Moldavische stad Chișinău laat hij zien welke enorme verschillen er in dot armste land van Europa bestaan tussen arm en rijk. Pijnlijk zijn de beelden van lege, vervallen culturele centra uit de Sovjet-tijd. ‘Ik wilde beelden tonen van een doelloosheid die wij ons niet kunnen voorstellen. De jeugd daar groeit op zonder kansen op een goede toekomst, en vaak ook zonder ouders, omdat die allemaal in Europa zijn gaan werken om aan de armoede te ontsnappen. Voor hen is er verder weinig tot niets te beleven.’ Via Tbilisi, de Georgische hoofdstad, gaat het naar Brussel waar vluchtelingen en asielzoekers dakloos wachten op toetreden tot ons Europese huis.

Via een trap kom je op een platform met een panoramaschildering van de Muur in Berlijn, waarvan het niet duidelijk is of die nu  wordt gebouwd, of juist afgebroken: ‘Ik houd  bewust in het midden welke plaatsen ik in beeld breng. Het zijn beelden uit opbouw en afbouw, die hier samen één geheel vormen.’

Het dak ontbreekt niet, maar is slechts aangegeven met lichtbalken. ‘Dit is de uitgang van mijn project. Het laat een ruimte zien die niet is ingevuld, maar die gaat over hoe wij zelf die nieuwe ruimte gaan invullen.’ Over het hoe, wil hij zich liever niet uitlaten: ‘Ik heb hier zeven jaar aan gewerkt, en zeven jaar lang was ik bij elke expositie ook altijd aanwezig tussen het publiek. Nu is het klaar en geef ik het aan de mensen. Die mensen gaan naar buiten met vragen, en niet met oplossingen.’