Nog voordat ze afstudeerde aan de mime-opleiding zwoer Boukje Schweigman de taal af. Ze werkte in haar voorstellingen een woordloze filosofie uit. Het mysterie van het leven zoekt ze. Hoe weids en ongrijpbaar haar uitgangspunten ook zijn, haar voorstellingen geven het publiek de meest directe, nabije, aan de huid voelbare sensatie mee die in een theater denkbaar is.
Vanaf 12 november reist Boukje Schweigman met haar groep Schweigman& langs de Nederlandse theaters met een eigen festival: Het Universum van Schweigman&. Dit jaar is het tien jaar geleden dat Schweigman zich als theatermaker presenteerde. Uit haar achttien producties worden er vijf in reprise genomen. Hieronder vallen ook haar twee eerste (Dooier en Benen), die uit haar academietijd en direct na haar afstuderen stammen en die maar weinig mensen kennen.
Het valt op dat bij de beschrijvingen van Schweigmans voorstellingen veel begrippen uit de natuurkunde worden gebruikt. Middelpuntzoekende kracht, het inkrimpende en uitdijende heelal, zwarte gaten: het blijken allemaal begrippen te zijn waar verrassend theater mee gemaakt kan worden. ,,Mijn vader is natuurkundige. Die heeft me fascinatie voor natuurkunde meegegeven,” zegt Schweigman. Ze voelt een verwantschap tussen de zoektocht van natuurkundigen en die van haar als performer, maar in hun aanpak verschillen ze radicaal. ,,Mijn afstudeerscriptie op de mimeopleiding heette Het mysterie van de materie. Maar met woorden die zo abstract of zweverig zijn dat ik me er niets bij kan voorstellen, kan ik niet werken. In de omgeving waarin ik ben opgegroeid werd veel getheoretiseerd. Ik miste de link met de beleving hier en nu. Die beleving is voor mij direct aan het lichaam gebonden. We hebben ons lichaam om er het leven mee te ervaren. Alles wat je beleeft wordt ergens in je lichaam opgeslagen. Het helpt mij altijd om naar mijn lichaam te luisteren om te weten te komen wie ik ben, wat belangrijk voor me is. Het kan bijvoorbeeld gebeuren dat ik, als ik met iemand praat, daar buikpijn van krijg. De meeste mensen zeggen dan tegen zichzelf: ‘Stel je niet aan. Zet je er maar overheen.’ Maar ik wil me afvragen: wat vertelt die buikpijn mij? Door op je lichaam in te zoomen, kom je dichterbij de mysteries van je leven. Maar die mysteries blijven concreet. Dat is de basis van mijn voorstellingen.”
Schweigman roept deze concrete beleving bij zichzelf op door grote begrippen te onderzoeken, zoals bijvoorbeeld ‘aarde’. ,,In de voorstelling Grond onderzoek ik wat materie ons wil vertellen, niet door het publiek uit te leggen hoe het zit met de aarde, maar door mijn eigen lijf in de aarde te zetten en te onderzoeken wat het mij doet om met die aarde te zijn. Als performer wil ik de toeschouwer meenemen in die ervaring. Ik wil alle zintuigen openzetten, iets wezenlijks te pakken krijgen, inzoomen op een detail om het grote geheel te pakken te krijgen. De natuurkunde doet dat ook, maar dan door te analyseren, of door waar te nemen door een microscoop en zo tot natuurwetten te komen. Die wetten vind ik heel fascinerend, maar ik heb mijn eigen manier om de geheimen aan de materie te ontfutselen.”
Net als dansende derwisjen onderzocht Schweigman de draaibeweging, in de voorstelling Wervel. Door eindeloos rond te draaien, raken derwisjen in trance en komen zo in contact met een diep mysterie. Schweigman heeft het gevoel iets universeels aan te raken: ,,De draaibeweging is overal in het universum aanwezig. De aarde draait om de zon, het elektron om de atoomkern. Overal is de draaibeweging terug te vinden. Dat maakt me nieuwsgierig: wat gebeurt er met mij en met het publiek als ik heel lang ronddraai? Als performer wil ik me onderdanig opstellen tegenover het materiaal waarmee ik werk, , d.w.z. open en nieuwsgierig voor de wijsheid die het me kan laten ervaren. Ik merk wel eens de neiging om het materiaal te manipuleren. Dan wil ik het persen in een idee dat ik van tevoren heb. Dat is niet wat ik wil. Dan zou het mijn ego zijn die wel eens even vertelt hoe het met het materiaal zit. Als je die wens loslaat en je openstelt, kom je op dingen die je nooit zelf zou verzinnen. Dat is het creatieve proces. Er ontstaat iets wat er eerst niet was. Je krijgt het cadeau. Natuurlijk stap ik er, als ik een tijdje aan het werk ben regelmatig even uit, om als een natuurkundige te analyseren: wat heeft het opgeleverd dat ik me erin heb ondergedompeld en hoe verwerk ik dat tot een voorstelling voor publiek, compleet met een spanningsboog? Het maakproces is dus een afwisseling van overgave en analyse, van je onderdompelen en loslaten.”
Schweigman wil de mensen uitnodigen zich helemaal open te stellen voor wat zij voor de duur van de voorstelling ondergaan. Als het goed werkt, ervaren ze hun leven even totaal anders dan normaal. ,,Sommige mensen vinden dat moeilijk. Die willen een verhaal. Maar wat ik vraag is: kijk wat er gebeurt met jezelf, de mensen om je heen, de ruimte. Ik wil mensen losweken uit hun vastgeroeste kaders en zekerheden. Na de voorstelling stappen ze met een frisse blik hun leven weer in. Het is een katharsis. Ik bedoel dat niet zoals de oude Griekse tragedies deden, met een verhaal. Ik wil de mensen iets aangrijpends of zelfs angstaanjagends laten meemaken, maar wel binnen de veilige kaders van het theater.”
Zonder over de maatschappij te praten, maakt Schweigman maatschappelijk relevant theater. Buiten vaste kaders denken is in deze tijd een bittere noodzaak. ,,We leven in een superspannende tijd. Bijvoorbeeld politici die zich blind staren op het belang van de banken. Dat is een vanzelfsprekend idee. Maar probeer het eens anders te ervaren en er anders over na te denken dan je gewend bent. Of iemand gaat de dag na de voorstelling naar zijn werk en denkt: ‘Hé, het kan ook anders.’ Maar er zullen mensen zijn die dat niet oppikken. Als ze aan ‘geëngageerd theater’ denken, willen ze horen hoe het zit met de maatschappij. Maar ik ga niet zeggen wat anderen moeten denken. Wat ik wel wil is het besef opkweken dat een idee over de maatschappij ook maar een structuur is. Dat je het ook anders kunt zien. Dit strekt zich heel ver uit, tot en met de vraag ‘oorlog of vrede?’. Door op kleine dingen in te zoomen in de voorstelling kan ik misschien bereiken dat men anders gaat denken. Niet richting oorlog, maar richting vrede.”
Dat dit eisen stelt aan het pubiek blijkt uit reacties die ze kreeg op Zweep. In deze voorstelling suizen zwepen vlak langs het publiek. ,,Veel mensen zeiden: ‘Dat kun je toch niet doen! Stel je voor dat je iemand raakt!’ Maar wij weten natuurlijk wat we doen. We hebben het nauwkeurig ingestudeerd. Er krijgt heus niemand een klap. Die mensen zijn alleen bezig met wat er buiten hen gebeurt. Ze plaatsen wat er gebeurt buiten zich. Ze kijken niet in zichzelf. Ze vragen zich niet af: ‘Wat doet het me als zo’n zweep rakelings langs mee heen fluit, keer op keer?’ Het is hun keuze dat ze die vraag niet stellen. Ik schrijf niet voor wat mensen moeten doen als ze in mijn voorstelling zien. Iedereen bepaalt zelf wat hij meeneemt van mijn performance.”
Het Universum van Schweigman&
di 12 tm za 16 nov – Theater Kikker, Utrecht
wo 20 tm za 23 nov – Theater Ins Blau, Leiden
wo 4 tm za 7 dec – Toneelschuur, Haarlem
wo 11 tm vr 13 dec – Korzo, Den Haag
wo 18 tm za 21 dec – Verkadefabriek, Den Bosch
wo 8 tm za 11 jan – Stichting Lux, Nijmegen
wo 15 tm za jan – Schouwburg, Rotterdam
di 21 tm za 25 jan – De Lieve Vrouw, Amersfoort
di 28 jan tm zo 2 feb – Frascati, Amsterdam
di 18 tm za 22 feb – Grand Theatre, Groningen
Nederlands 
English (UK) 
Français 
