Selfies uit de Gouden Eeuw. Die ondertitel met een knipoog geeft het Mauritshuis zijn nieuwe tentoonstelling Hollandse zelfportretten mee. Het museum zoekt hiermee een nieuwe verbinding tussen de 17e eeuwse kunst en de wereld van nu. En die poging is geslaagd, mede dankzij het ingenieuze tentoonstellingsontwerp van Jelena Stefanovic van Studio OTW.
Sinds de renovatie en uitbreiding van 2012-2014 beschikt het Mauritshuis over een aparte tentoonstellingsruimte in het nieuw verworven gebouw. Was het museum voorheen gebonden aan de zalen van het oude stadspaleis met hun nadrukkelijk aanwezige vormgeving, de nieuwe tentoonstellingszaal is ‘een witte doos, waarmee we kunnen doen wat we willen’ volgens directeur Emilie Gordenker.
Dat hebben we de afgelopen anderhalf jaar kunnen zien. Zo toonde het museum delen uit the Frick collection in drie geschakelde zalen die de sfeer van het museum in New York suggereerden en werd het onderzoek naar Rembrandts Saul en David gebracht in een zaal vol kleine audiovisuele presentaties. Maar zo extreem als voor Hollandse zelfportretten was het ontwerp niet eerder. Wie de zaal op loopt, staat direct oog in oog met zichzelf! De 27 zelfportretten hangen op panelen, die aan de achterkant spiegels zijn. Zo is een selfie wel heel makkelijk gemaakt. Inspiratiebron voor Stefanovic was de spiegelzaal van Versailles.
Hoe de kunstenaar er echt uitzag
Maar er is meer aan de hand met die spiegels dan alleen de associatie met selfies. In een tijd zonder fotografie moesten kunstenaars hun zelfportret immers wel schilderen met behulp van een spiegel. En dat betekent, dat we op de schilderijen eigenlijk altijd hun spiegelbeeld zien – met uitzondering van de handen die penselen en palet vasthouden, want de schilder wilde natuurlijk wel rechtshandig op het doek staan. Omdat niemand helemaal symmetrisch is, moeten we in de spiegel kijken om te zien hoe de kunstenaar er echt uitzag. En dat is nu precies wat deze tentoonstelling zo mooi mogelijk maakt, als je tenminste even over je eigen aanblik heen stapt.
De zelfportretten op de expositie vertonen vaak een samenhang. Zo zien we Rembrandt naast zijn leerling Carel Fabritius – naar keuze al dan niet in spiegelbeeld. Bijkomende bedoeling is natuurlijk dat de bezoeker even doorloopt naar het hoofdgebouw om Het puttertje van Fabritius te zien of de andere Rembrandts in de collectie. Daar is voldoende tijd voor, want de tentoonstelling telt slechts 27 werken: 24 uit museale collecties waarvan vijf uit eigen collectie, en drie uit privéverzamelingen.
Topstukken
Ook dat is een bewuste keuze van het Mauritshuis: kleine tentoonstellingen, die ruimte laten voor een bezoek aan de vaste collectie en die het museum dwingen tot scherpe keuzes voor alleen de allerbeste voorbeelden.
Dat laatste is overduidelijk. De 27 zelfportretten zijn eigenlijk allemaal topstukken, van de gelikte bravoure van Frans van Mieris tot de zichzelf uitlachende luitspeler Jan Steen, van de streng kijkende Gerrit Dou in virtuoze omlijsting tot de piepjonge Moses ter Borch, van de zeer ontspannen ogende Judith Leyster – het enige aanwezige vrouwelijk zelfportret – tot de trotse Adriaen van der Werff, portret van vrouw en dochter in zijn handen.
Toch nog even terug naar de selfies. Een korte video op zaal licht de overeenkomsten en verschillen met het zelfportret uitgebreid toe, inclusief tips voor de ideale selfie. Groot verschil is natuurlijk dat een kunstenaar lang deed over een schilderij waarvan vervolgens één fysiek exemplaar was, terwijl selfies in een seconde gemaakt en over de hele wereld verspreid zijn. En er is al veel geschreven over de functie van zelfportretten, maar belangrijkste overeenkomst met de selfie is ongetwijfeld dat beiden dienen om iets te etaleren: de schilder zijn talent, de selfie-maker hoe leuk hij en zijn leven zijn. Dus nu maar hopen op vele malen “Selfie met Rembrandt @mauritshuis #hoevetisdat!”
Nederlands 
English (UK) 
Français 
