Anne Lister. Deze 19e eeuwse dame was op veel gebieden een pionier: ze beklom bergen, maakte in haar eentje verre reizen en was succesvol in zaken. Ze verwierf echter vooral faam door haar privéleven. Anne Lister wordt wel Groot- Brittannië’s eerste moderne lesbienne genoemd. Gedurende haar leven hield zij meerdere dagboeken bij, waarin zij haar erotische escapades met dames in detail beschreef. Erkenning kreeg ze pas lang na haar dood: in 2008 toen ze werd geëerd in de Holy Trinity Church in York met een plaque die haar beschrijft als een ‘gender non-conforming entrepeneur’.
Dezer dagen gaat het vaak over gender en seksuele identiteit. Na het doorslaande succes van The Favourite – over Queen Anne – kon een serie over Anne Lister niet uitblijven. Deze serie, getiteld Gentleman Jack, is vanaf 22 april te zien bij HBO en BBC One. Ik kreeg de gelegenheid om alvast enkele afleveringen te kijken.
Strijd der seksen
Een vrouw die zich in mannelijke kleding steekt in het preutse en godsdienstige Victoriaans Engeland? Dat maakte zeker de tongen los. Anne Lister is van top tot teen gehuld in zwarte kledij, wat haar de bijnaam Gentleman Jack geeft: hoge hoed, gilet, cravate, en rechtlijnige lange rok. En een gebruind en ‘verweerd’ gezicht, in tegenstelling tot de lelieblanke huid, die de mode was in die tijd.
Anne is een fascinerend karakter: ze spreekt diverse talen, is bereisd, heeft kennis van geneeskunde en, zo leren we later, een talent voor zakendoen. Ook is zij de rechtmatige eigenaar van het familielandgoed, Shibden Hall. Haar oom heeft het haar en niet haar vader nagelaten. Ze gedraagt zich, volgens de geldende gedragsregels, als een man. Hoewel Anne zich presenteert als iemand die niet geeft om de mening van anderen, is ze toch gekwetst als een jongen haar vraagt of ze een man is. Ze is zich ervan bewust dat ze ‘anders’ is: ‘Nature played a challenging trick on me, didn’t she?’
Gentleman Jack adresseert ook op subtielere manieren de stereotypen van de verhouding tussen man en vrouw. Wanneer haar rivaal Jeremiah Rawson onaangekondigd bij Anne langsgaat, is hij verbaasd en verbolgen dat zij niet thuis is. Anne geeft hem te kennen, dat hij, net als bij een mannelijke zakenrelatie, een afspraak moet maken. Mannen – van allerlei rangen en standen – voelen zich bedreigd. Vooral als ze hen aanspreekt op het feit dat ze niet voor hen buigt, alleen omdat ze een vrouw is. Hun denigrerende en belerende toon en houding straft ze direct af. Vrouwen hebben bewondering voor Anne. Dit verandert wanneer zij horen dat zij ‘unnatural’ is en dat Anne ‘niet vertrouwd kan worden in het gezelschap van vrouwen’. Dan slaat de bewondering om in angst en/of afkeer.
Verleiding en vooroordelen
Jane Austen zegt het in Pride and Prejudice zo: ‘Het is een universeel erkende waarheid, dat een ongetrouwde man, in goeden doen, moet verlangen naar een vrouw.’ Anne Lister denkt er net zo over. In dit geval speelt zij de rol van de ‘man’ . Na haar eerste ontmoeting met Ann Walker, bedenkt Anne een plan om haar te verleiden. Want hoewel Ann Walker’s status misschien onderdoet voor die van Anne Lister, maakt Ann’s vermogen haar interessant genoeg.
Anne’s strategie om Ann Walker te verleiden deed mij, vooral in de eerste scene, denken aan de films als Cruel Intentions en Dangerous Liaisons. Het spel wordt op hoog niveau gespeeld en en draait in eerste instantie om de uitdaging en uiteindelijke ‘beloning’. Uiteindelijk gaan echte gevoelens gaandeweg meer een rol spelen. Dit kan de stereotype generalisering ondersteunen dat vrouwen, in tegenstelling tot mannen, geen seks kunnen hebben zonder emotie. Echter, soms overvalt liefde beide seksen.
Anne is op zoek naar liefde, een levensgezel. Een onofficiële echtgenote. Trouwen met een man is voor haar onnatuurlijk: ‘Ik bemin, en bemin niets anders dan de “fairer sex”.’ Zij benadrukt nogmaals dat dit voor haar geen keuze is: ‘Ik ben zo geboren.’ Naast wanhoop en het gevecht voor de liefde tussen Anne en Ann, draait het in Gentleman Jack ook om de strijd tegen conventies en maatschappelijke schande. Vooral Ann Walker worstelt hier mee: ‘Ik ga nog liever dood dan dat mensen weten wat wij doen.’
Dit gevecht is realistisch in beeld gebracht. Anne presenteert zichzelf als een progressief en geleerd persoon dat wars is van opgelegde sociale standaarden, maar ze misbruikt deze conventies wel als het haar uitkomt. Ze keurt een potentiële huwelijkskandidaat van haar zuster af, omdat deze te laag in stand is. Hij is slechts een ‘handelaar’.
Meer dan een controversieel liefdesverhaal
Hoewel het liefdesverhaal tussen Anne Lister en Ann Walker essentieel is voor de serie, draait het niet alleen hierom. Zo bevat Gentleman Jack meerdere interessante subplots, waarin het draait om chantage, corruptie, moord, diefstal en een zoektocht naar de waarheid. Anne komt erachter dat de invloedrijke gebroeders Rawson haar op slinkse wijze bestelen van haar steenkool. Ondanks verschillende waarschuwingen, van vriend en vijand, begeeft Anne zich op het steenkool-strijdtoneel. Gedurende de serie wordt de strijd steeds extremer. Fysiek geweld wordt niet geschuwd. Gelukkig bevat Gentleman Jack ook een dosis humor, wat soms een welkome afwisseling is.
Genderdiversiteit is helaas nog niet overal geaccepteerd. Gentleman Jack werkt soms als een spiegel, het laat zien dat we, aan de ene kant ver zijn gekomen, maar dat er aan de andere kant nog net zoveel vooroordelen bestaan als in het Groot Brittannië van de 19e eeuw. Een situatie zoals de executie van drie mannen in Victoriaans Engeland- die zijn veroordeeld voor sodomie- is helaas nog steeds actueel in bepaalde delen van de wereld.
Visueel verrassend
De cinematografie alleen al maakt Gentleman Jack de moeite waard om te kijken. De shots van Yorkshire zijn prachtig. En, ook al is het een kostuumdrama, het tempo van de serie is verbazingwekkend vlot. Dit komt mede door het gebruik van levendige muziek, dat niet uit de toon valt in de sfeer van het 19e eeuwse Halifax.
Het enige waar ik even aan moest wennen, was het feit dat Anne Lister soms recht in de camera kijkt om de kijker aan te spreken. Dit wordt soms beschouwd als vloeken in de kerk. In dit geval werkt het, omdat het op deze manier de kijker betrekt bij haar gevoelens en gedachten. Het verhaal is gebaseerd op een dagboek en daarin bespreekt men niet alleen situaties, maar ook persoonlijke gedachten en meningen. Verder is de chemie tussen de verschillende acteurs geloofwaardig. Niet alleen tussen de geliefden Anne en Ann, maar ook de warme band van acceptatie tussen Anne Lister en haar tante Anne Lister voelt authentiek aan.
Goed om te wetenhttps://www.youtube.com/watch?v=Gce44fIgV3g
Nederlands 
English (UK) 
Français 
