Sommige critici vonden de openingsvoorstelling van Festival Noorderzon in Groningen om te huilen zo slecht. Anderen waren minder negatief. Die hebben zeker een punt. Maar dan moet je wel verder kijken dan je gewend bent.
Wanneer Bear, de held van de openingsshow van Noorderzon 2019, gevangen is gezet in een toren, betreurt hij zijn lot door een welluidend doch droevig liedje te zingen. In het universum van Josh ‘Socalled’ Dolgin, de Canadese maker van Space – The 3rd Season, staat melody gelijk aan onderdrukking: de neiging van machthebbers om alle neuzen van hun onderdanen dezelfde kant op te dwingen, desnoods met geweld. Individuele vrijheid, de vrijheid van leven en laten leven, verklankt hij met harmony: samenzang die even welluidend klinkt, maar ook ieders eigen stem in zijn recht laat.
Je moet maar durven
Theoretische kernbegrippen uit de muziekwetenschap gebruiken om een politiek geladen verhaal te vertellen: je moet maar durven. Het gros van de honderden toeschouwers in de Romeo tent zal waarschijnlijk niet eens kunnen uitleggen wat het verschil is tussen melodie en harmonie, hoezeer ze ook houden van muziek. Het is ook totaal origineel; ik kan me tenminste niet heugen ooit een andere voorstelling te hebben gezien die muziektheorie gebruikt als themavehikel.
Niettemin blijkt Space tijdens de borrel na afloop van de Noorderzon-opening een love it or hate it-voorstelling te zijn. Vooral veel door de wol geverfde pundits – journalisten, programmeurs en andere theaterprofessionals – vinden het maar een matige vertoning. Zij brommen kwalificaties als ‘plat’, ‘clichématig’ en ‘Sesamstraat voor volwassenen’.
‘Valse start’
De Volkskrant noemt het zelfs ‘de slechtste voorstelling sinds jaren’ en straft deze ‘valse start’ van Noorderzon af met één ster. De musical maakt een ‘armzalige en amateuristische indruk’, de decors zijn knullig, de poppenspelers zijn veel te vaak zichtbaar (alsof dat niet een vast ingrediënt is van modern poppentheater), de zangeres die een hoofdrol speelt zit er ‘met haar stem geregeld naast’, het orkest klinkt ‘als een grote brij’ – kortom, er deugt werkelijk helemaal niets van.
This pundit begs to differ.
Dolgin kiest een bedrieglijke vorm door zijn boodschap te framen als een simpel kindersprookje. Decors van doek verbeelden een andere planeet waar een strenge koningin regeert – de enige rol gespeeld door een mens, Kiran Ahluwalia, een Canadese zangeres van Indiase afkomst. Zij loopt rond in een paarse glitter-bodysuit, met een dweilstok als staf en een plastic kroontje op haar hoofd. De overige rollen zijn voor pluizige, felgekleurde poppen, door de spelers bediend met lange stokken. Zog, de beul van de koningin, is knalgeel en reusachtig, met het fysiek van een omgekeerde priktol. De onderdanen van de koningin vallen bij hem in het niet: het zijn kleine handpoppen. Het geheel wordt live begeleid door een omvangrijk orkest, waarin Dolgin zelf achter de piano zit.
Harmonie of Melodie?
Bear is naar de planeet teruggekeerd om zijn dochter Tammy te herenigen met diens moeder, Bear’s ex. Hij arriveert daar tijdens de voorbereidingen voor een jaarlijks festival ter ere van de koningin. De andere poppen oefenen op hun lofzang. De koningin eist melody, en komt regelmatig checken of de voordracht daar wel aan voldoet. De rode poppen voegen zich braaf. De blauwe Moonie probeert dat ook, maar wordt uit het ensemble verwijderd omdat hij vals zingt.
Bear valt voor hem in, maar haalt Moonie er ook weer bij. Hij ontdekt dat Moonie goed kan rappen, en bekeert de angstige poponderdanen tot harmony: een nieuwe muzikale eenheid, gesmeed uit ieders eigen bijdrage, waarin ook Moonie weer een plaats kan krijgen. Tijdens de eerste demonstratie van deze nieuwe harmonie ontstemt Bear de koningin hevig door er lustig en virtuoos op los te improviseren. Als straf sluit Zog hem op in de toren.
Geen ongeluk
Het verhaaltje, de decors als in een schoolvoorstelling, de kinderlijk positieve liedjes die de poppen zingen: al die lulligheid is geen ongeluk, hij dient een doel. Space – The 3rd Season (deel drie uit een reeks, vandaar de toevoeging) is een soort Muppet Show noir. Het rood van de brave poppen refereert in Noord-Amerika aan het politieke rechts van de Republikeinse partij, het blauw van Moonie, de loser die toch ook Bear’s avontuur durft aan te gaan, aan de Democraten. Dat zal geen toeval zijn. Dolgin’s thuisland Canada is zwaar afhankelijk van de grote buurman. De Canadezen gaan bijna net zo gebukt onder de Trump-terreur als de Amerikanen zelf.
De kunstenaars die kritisch op dat drama reageren, kiezen meestal voor één van twee vormen. Ofwel maken zij de president en zijn kliek belachelijk, zoals de Amerikaanse tv-komieken Stephen Colbert en Jimmy Fallon regelmatig doen, ofwel thematiseren zij de serieuze kanten van het regime-Trump – de haat, het racisme, de vrouw- en migrantenvijandigheid. Beide benaderingen zijn even legitiem en noodzakelijk, maar beide maken de verdeeldheid van de Amerikanen ook nog dieper dan hij toch al is. Trump’s tegenstanders zien zich er verder door bevestigd in hun afkeer van hem, zijn fans in hun overtuiging dat hun held het mikpunt is van één grote samenzwering van ‘de elite’.
Derde weg
Dolgin ontsnapt aan dat dilemma via een ingenieuze derde weg. Het blije-eikelkarakter van Space zou beide kampen evenzeer kunnen bekoren. Net zoals The Muppet Show bedoeld was voor volwassenen, maar ook kinderen vermaakte. Samenzang waarin je eigen stem intact blijft: hoe kunnen al die doorgaans staatsvijandige, ultra-individualistisch georiënteerde Trump-stemmers daar nou tegen zijn? De kinderlijke sfeer geeft Space ook iets Brechtiaans-afstandelijks: de politieke boodschap blijft indirect en onderhuids, ver weg van het slagveld waarin het Trump-discours is ontaard.
Maar meesterlijk is vooral de muziek in deze voorstelling, en hoe Dolgin daarmee speelt. Wanneer Moonie vals zingt, speelt het orkest oor-strelende dissonanten. Ahluwalia, de koningin, doet daar volop aan mee. Met haar ambigue toonwisselingen zit zij er niet ‘naast’ – die bewijzen slechts waarom zij een meermalen bekroonde zangeres is.
Joodse komaf
Net als ieder sprookje loopt Space af met een ‘eind goed, al goed’. Bear wordt bevrijd uit de toren en herenigd met ex en kind, de koningin laat zich bekeren tot de harmonie. Maar ook die feestelijke finale heeft een bittere ondertoon. Er valt namelijk wel eerst een dode: Moonie wordt als straf voor zijn eerste openbare rap hap-slik verzwolgen door een nog grotere gele Zog-achtige.
Space mag dan ambigu zijn, de maker van deze show maakt bepaald geen geheim van zijn Joodse komaf. Met zijn snor, prominente bril en kale schedel, geflankeerd door twee bosjes zwart haar, oogt Josh Dolgin als Groucho Marx, telg uit een legendarisch kwartet Joods-Amerikaanse komieken uit de eerste helft van de 20ste eeuw. Maar achter dat koddige retrovoorkomen schuilt een artistieke alleskunner. Dolgin is pianist, accordeonist, componist, singer-songwriter, fotograaf, filmmaker en ook nog een zeer behendige goochelaar, hetgeen hij spectaculair demonstreert als hij Noorderzons openingstoespraak houdt.
Prutser
Al dat gereedschap zet hij vooral in om de eeuwenoude jiddische taal en cultuur van zijn Oost-Europese voorvaderen, met hen vrijwel uitgeroeid door de nazi’s tijdens de holocaust, de 21ste eeuw binnen te sleuren, weg uit hun exclusief-Joodse isolement. In zijn kunst vermengt Dolgin eeuwenoude met hypermoderne stijlen en elementen: klezmer met hiphop, rap, jazz en de ‘piep-knor’ van Olivier Messiaen.
Hij maakt platen, live (muziek)theater, films, verhalen – you name it. Hij werkt samen met grote namen als Fred Wesley, een trombonist die nog met de soul-legende James Brown heeft gespeeld, rapper C-Rayz Walz, de klassieke violist Itzhak Perlman en de klarinettist David Krakauer. Me dunkt, nogal een aanbeveling voor een ‘armzalige en amateuristische’ prutser. Net als de andere speelbeurten van Space: de première was op 8 augustus in het Hamburgse Kampnagel, na Noorderzon is de voorstelling te zien op het festival Theaterspektakel in Zürich. Beide zijn nauw aan Noorderzon verwant, qua programmering en als regelmatige coproducenten.
Plat is hooguit de verpakking van Space. Daaronder schuilt een parel.
Goed om te weten
Nederlands 
English (UK) 
Français 
