Het Nationale Theater van Albanië, dat door Europa Nostra onlangs werd uitgeroepen tot beschermd monument, is na twee jaar lang protest, zondag 17 mei onverwacht verwoest.
Vroeg in de ochtend, toen het nog donker was, kwamen de bulldozers. Een plotse golf van agenten met mondkapjes op joeg actievoerders en kunstenaars uit het theater en vormde een cordon om het publiek op afstand te houden. Met de genade van een beul die een geliefde onder dwang laat toekijken, werd het Nationale Theater gesloopt.
Ons Europa
Je kunt je de onmacht voorstellen van het publiek. Twee jaar lang werd geprotesteerd, elke avond, met speeches, exposities van kunstenaars, concerten en theateroptredens. En er was hoop: Europa Nostra, de in Brussel gevestigde Europese federatie van ngo’s (voorzitter Plácido Domingo) die zich inzet voor het behoud van cultureel erfgoed, plaatste onlangs nog het theater op een lijst van erkende monumenten. Het mocht niet baten.
Uiteraard volgden de nodige arrestaties van protestvoerders en is er de nodige verontwaardiging in de (internationale) pers. De Nederlander Vincent van Gerven Oei die ooit het Nederlandse kunstklimaat ontvluchtte naar Tirana (interview met hem op Cultuurpers) stelde met Jonida Gashi een brief op die is ondertekend door velen die represailles niet vreesden. Zie een artikel in het Amerikaanse online arts magazine Hyperallergic.
TED
Represailles? Dat klopt. Er is volgens hen meer gaande dan het verlies van een uniek theatergebouw. De heimelijke sloop van het theater, een resultaat van een besluit dat enkele dagen eerder razendsnel werd genomen in een klimaat van Covid-beperkingen, is volgens velen het teken van een dictatuur. Zoals eerder Van Gerven Oei stelde: wanneer een ex-kunstenaar aan de macht komt kan het wel eens gevaarlijk worden.
Hij doelt op de man die de hoofdstad Tirana in aantrekkelijke, frisse kleuren liet opleuken, die erover sprak in een TED Talk (‘herover je stad met verf’), over wie een videoportret deel uitmaakt van een collectie in de Tate Gallery, de man die aanzien verwierf op internationale exposities, maar ook in het Europese politieke klimaat: premier Edi Rama.
Dictatuur
Ooit zat ik naast hem in een geweldig visrestaurant. Toen was hij nog gewoon burgemeester met een blonde schoonheid aan zijn zijde. De man heeft charisma en een ongekende ambitie, zo blijkt. Ik begrijp hem ook wel: je wilt je land en je stad voortstuwen, de 21ste eeuw in. Je kunt daarmee niet iedereen tevreden stellen. Voor een doorsnee toerist was het Nationale Theater niet echt opzienbarend, het wat megalomane ontwerp voor een nieuw theater sluit daarmee aan op grotere ambities.
Spijtig is echter dat de huidige generatie emotioneel zeer verbonden was met het oude gebouw. Het stond symbool voor het afschudden van de vorige dictatuur van Enver Hoxha, voor een toekomst van vrijheid en een nieuwe democratische rechtstaat. Met een brute handeling is dat symbool van de kaart geveegd, de democratie was dat al. De harde realiteit is dat Albanië lid wordt van de EU, en dat grotere politieke machten hun invloedssfeer willen uitbreiden.
De verwachting is dat meer culturele gebouwen zullen verdwijnen. Ook in Nederland zal blijken – met een verwijzing naar Corona – hoe belangrijk cultuur nog is. In Tirana overleefde een twee jaar lang protest van kunstenaars het niet, ondanks internationale steun van vele prominenten. Kunst die de beleidsmakers dient, dat zal echter altijd de toekomst blijven houden.
Nederlands 
English (UK) 
Français 
