Traveling While Black raakt je diep en dat is ook precies de bedoeling. De zo’n 20 minuten durende Virtual reality film dompelt je onder in de geschiedenis van institutioneel racisme in de VS en vooral wat dat doet met mensen. De locatie is Ben’s Chili Bowl in Washington DC*. We zitten aan een tafel in een klassieke diner met mensen die vertellen hoe het is om zwart te zijn in Amerika. De film, in 3D en 360 graden, is gebaseerd op een toneelstuk over The Negro Motorist Green Book, een reisgids voor zwarte mensen die tussen 1936 en 1967 werd uitgegeven.
Het is bizar om te realiseren dat een gids nodig was om te weten waar je veilig kon tanken, eten en slapen een tijd waarin de Jim Crow laws tot in de vezels gevoeld werden. Letterlijk: zwarten mochten wel treinreizen maken in aparte coupés, maar niet in de trein naar de witte wc gaan. Dus moesten reizigers zorgvuldig plannen waar ze konden eten en hoeveel ze konden drinken zonder ofwel in de broek te plassen ofwel in de buitenlucht zich te moeten ontlasten. Waar er in de film The Green Book een White Savior aan te pas komt, staan hier de verhalen van Afro-amerikanen centraal. Zoals het hoort.
Voor de witte bezoeker is het een kans om aan te schuiven bij mensen die hun verhaal vertellen en om de pijn te voelen. Voor zwarte bezoekers en bezoekers van kleur is het erkenning, herkenning en een manier om het trauma van racisme bespreekbaar te maken, aldus Roger Ross Williams.
Te laat om nog te huilen
Documentairemaker Roger Ross Williams (Music by Prudence; Life, Animated) koos voor deze historisch setting om te laten zien dat we nog helemaal niet zo ver zijn gekomen. Sterker, we lijken terug bij af. Waar het tot in de jaren ’60 verboden was voor zwarten om in witte diners te eten, of bij een wit tankstation te komen, is het nu weliswaar legaal maar levensgevaarlijk. Schrijnend wordt de film wanneer Samaria Rice aan het woord komt. We zitten bij haar aan tafel als ze vertelt dat haar zoon van 12, Tamir, vermoord is door de politie van Cleveland omdat hij in zijn eigen buurt aan het spelen was met een nep geweer.
We zien zelfs het filmpje waarin hij wordt neergeschoten. Het is overduidelijk en gruwelijk, pijnlijk, woest-makend om te zien dat de agenten geen enkele poging doen om te kijken of het kind een gevaar zou kunnen opleveren. Ze stappen uit en schieten hem neer. Als Samaria Rice naar de plek des onheils wordt geroepen, mag ze niet dichtbij komen. Haar zoon is nu bewijsmateriaal. Ook in de ambulance mag ze niet achterin bij hem zijn tijdens zijn laatste minuten. Ze moet voorin, als passagier.
De ontmenselijking van de jonge Tamir is weerzinwekkend. Ik geef toe dat ik de aandrang had om te huilen. Bij de mensen in de diner waar we zijn, vloeien de tranen. Maar na alles wat er de afgelopen maanden is gebeurd, mag ik niet huilen van mezelf. De wereld heeft niets aan een huilende Karen. Ik moet mijn emotie omzetten in woede, alleen dan kan er iets veranderen.
De kracht van VR
Ross Williams’ gebruik van VR is krachtig en effectief. Er is geen ontsnappen aan, waar je ook kijkt, je zit tussen de mensen in de diner in DC. Dat is niet toevallig: er is ook geen ontsnappen aan zwart zijn in Amerika. Zodra je je huis verlaat, ben je in gevaar. Kun je neergeschoten worden door je buurtgenoten als je hardloopt. Of kan iemand de politie bellen als je aan het vogel spotten bent en je wil dat iemand haar hondje aanlijnt. En we weten maar al te goed dat de politie niet je beste vriend is.
Deze VR film is een mooi, esthetisch en goed gedocumenteerd werk. Het roept vragen op: waar gaan we heen met onze empathie, hoe zetten we dat constructief in? Er is ook een ethische vraag bij het kijken van witte mensen naar geweld tegen zwarte mensen. Wat zien we, hoe kijken we? Wat voor een deel van de kijkers een degelijk geleefd trauma is, is voor een ander deel een abstractie, een nieuwsbericht, een statistiek.
De verantwoordelijkheid van de maker?
Kan film zo’n hiaat in beleving opheffen? Kunnen we echt in de schoenen staan van een ander? En heeft dat dan een blijvend effect? Mag je van een filmmaker dat eigenlijk wel verwachten?
Ik denk niet dat dit de verantwoordelijkheid is van deze, of welke andere filmmaker dan ook. Die moet gewoon een goed werk maken, werk waarvan de urgentie duidelijk is. De rest is aan de toeschouwer.
Ik geloof heilig in film en VR als empathie-machine, maar ik zie ook een zeker gevaar. In het meest cynische geval kan leed als entertainment gezien kan worden. Ook houd ik mijn hart vast als de Trumpians VR gaan gebruiken om te laten zien wie er allemaal niet deugen. Gelukkig hebben die vooralsnog niet het talent gehad om zo’n krachtige film te maken.
Goed om te weten
Nederlands 
English (UK) 
Français 
