Dat je opeens terug bent in 1996 bij Zwarte Sneeuw, de televisieserie waarin actrice Tamar van den Dop destijds een hele generatie kijkers aan zich wist te kluisteren. Sindsdien zijn haar ravenzwarte krullen veranderd in een schitterende wolk zilver, maar wie naar de Leedvermaak-trilogie van Het Nationale Theater gaat, ziet opeens die jonge Tamar terug. Een wonder van talent in acteren en grimeren, dat leidt tot een legendarische vertolking van de joodse bruid Lea in Judith Herzbergs meesterwerk uit 1982, nu heropgepakt, voor het eerst, veertig jaar later.
In het Nederlandse theater hebben we dus een grappige manier van omgaan met meesterwerken. We constateren het meesterschap bij verschijnen en zetten het daarna in een kast zonder ramen, waar het stof mag vangen. Geen professioneel gezelschap dat er nog aankomt. Er is ook niemand die in een subsidiecommissie gaat zitten om een reprise, eens in de zoveel jaar, van dat meesterwerk te financieren. Een verfilming, oké, maar met een beetje pech blijft de toneelervaring van een legende als Leedvermaak beperkt tot de vierduizend Amsterdammers die in 1982 de enige reeks meemaakten in het Amsterdamse theatertje Frascati, met die gouden cast (Kitty Courbois!) en die fijngevoelige regie van Leonard Frank.
Dat Eric de Vroedt het nu aandurft om Leedvermaak samen met de later geschreven vervolgstukken Rijgdraad en Simon opnieuw op te voeren, kan dus alleen om die reden al gezien worden als een heldendaad.
Familierelaties
Deze Leedvermaak Trilogie is een zit van vijf uur die goed vol te houden is, dankzij het acteren van vooral Tamar van den Dop, maar zeker ook Jaap Spijkers als Simon, vader van Lea, maar later ook van haar halfbroer, verwekt bij haar boezemvriendin en ex van haar echtgenoot Dory, buitengewoon goed gespeeld door Malou Gorter. Waarbij Rick Paul van Mulligen als onbetrouwbare vader van zeven kinderen bij een aangewaaid familielid, maar vooral in een dubbelrol als klusjesman, voor de broodnodige verfrissing zorgt.
Wat al een beetje blijkt uit de vorige alinea: Judith Herzberg weeft in de drie stukken een nogal ingewikkeld web van ouder-kindrelaties, met de Tweede Wereldoorlog als een constant op de achtergrond aanwezige grondtoon. De levens van de joodse en niet-joodse personages zijn allemaal op de een of andere manier getekend door de holocaust en ook de volgende generaties slagen er niet in om aan die doem te ontsnappen.
Gestileerd
De Vroedt heeft er een gestileerde voorstelling van gemaakt, waarbij hij zijn best doet de humor van Judith Herzberg alle ruimte te geven. Dat lukt helaas maar gedeeltelijk. Vooral het eerste deel, waarin een ernstig ingekorte versie van het stuk Leedvermaak wordt gespeeld, lijdt nogal onder de nadruk die alle acteurs leggen op de passief-agressieve wendingen in de tekst. Het wordt een beetje lach-of-ik-schiet op die manier, terwijl de brille van Herzberg juist te vinden is in de onnadrukkelijke terloopsheid waarmee mensen elkaar met woorden verwonden.
Het is meer baldadig stenengooien à la The Office dan het perongelukke speldprikken met desastreuze gevolgen, dat we ook kennen van Herzbergs andere (ook te weinig gespeelde) werk, zoals Kras en En/Of. Dat is best zonde. Ik had graag weer meegemaakt hoe dat werkt: een dialoog horen, en pas later merken hoe erg die was, als de mensen allang weer verder zijn.
Uitleggerigheid wordt nog meer een probleem in de vervolgdelen. In sommige monologen kleurt het rood op rood, en krijg je het gevoel in een avond ouderwets schooltoneel terechtgekomen te zijn. Het is een bewijs van het talent van de acteurs en de kwaliteit van Herzberg dat het nergens écht gênant wordt, maar er schort wel degelijk iets aan deze regie-opvatting.
Geluidsversterking
Ik heb me een nacht lang afgevraagd wat er gebeurd kan zijn, want Eric de Vroedt is meestal beter op dreef. Is het te wijten aan zijn inzet van geluidsversterking? De voorstelling heeft namelijk een interessante opbouw in het gebruik van microfoons. Van bijna geen versterking in het begin, tot vrijwel volledig versterkt, met muziek en al, in deel drie.
Het Leedvermaak-deel is dus vrijwel ‘akoestisch’: de acteurs klinken natuurlijk en dat is al heel lang niet meer gebruikelijk in het theater, waar zelfs in de kleinste zalen nog met contactmicrofoons gespeeld wordt.
Harder!
Misschien dat het stuk in het intieme Haagse Theater aan het Spui, waar de perspremière oorspronkelijk gepland was, beter klonk. Nu leken de spelers in die grote (helaas niet tot de nok gevulde) zaal van de Utrechtse Stadsschouwburg aan overcompensatie te doen. Misschien waren ze bang voor het ‘harder! harder!’ geroep en gefluit van gehoorapparaten dat velen van hen nog kennen uit de onversterkte oertijd van de zondagsmatinees in de Koninklijke Schouwburg.
Het zal moeilijk zijn om in deze buitengewoon noodzakelijke opvoering ook maar één van de taaljuwelen van Herzberg te missen. Dat kun je ook als een winstpunt zien.
Hoe dan ook geen enkele reden om niet te gaan kijken.
Goed om te weten
Nederlands 
English (UK) 
Français 
