Amsterdamse ode aan vrouwen verrassend, en soms schrikbarend, actueel

Het Amsterdam Museum grijpt het 750e levensjaar van de hoofdstad aan om verhalen over onbekende vrouwen te vertellen. Het museum zet er foto’s en objecten uit de collectie naast en vraagt kunstenaars van nu om erop te reageren. Dat levert een beeld op van het verleden van de stad, maar vooral over de vrouwen die er nu wonen en werken. 

 “Al deze odes zijn eigenlijk dubbele verhalen’, zegt Judikje Kiers, algemeen directeur van het Amsterdam Museum en samen met voormalig artistiek directeur Margriet Schavemaker bedenker van het idee voor deze tentoonstelling. “‘Ze vertellen niet alleen iets over deze vrouwen, maar vooral over de vrouw die de ode brengt. Die vraagt zich vaak af waarom ze dat verhaal nog niet kende, waarom die vrouw nooit opgemerkt is.”  

Daarbij steekt ze ook de hand in eigen boezem. Kiers schreef een ode aan Jakoba Mulder, als stedenbouwkundige tijdens de stadsuitbreiding van Amsterdam een directe collega van de veel bekendere Cornelis van Eesteren. “Ik heb een scriptie geschreven over de Amsterdamse tuinsteden, maar haar heb ik over het hoofd gezien. Daarvoor bied ik haar in mijn ode excuses aan. Zij is het kennen meer dan waard.”

Word Lid!

Doneer!

Driedimensionaal

Vrouwen van Amsterdam is een volgende stap in de missie van het Amsterdam Museum om de zichtbaarheid van vrouwen te vergroten. In 2018 begon dat met het project 1001 vrouwen in de 20ste eeuw, gevolgd door buurttentoonstellingen over vrouwen van Amsterdam Nieuw-West, Zuidoost en Noord.

De verhalen die aan de basis liggen van de huidige expositie konden en kunnen door iedereen ingestuurd worden. Tot aan de opening waren dat er al 350 en er komen iedere dag nog nieuwe bij.

Al die verhalen worden voor de eeuwigheid bewaard in het archief van het Amsterdam Museum. Op de 750ste verjaardag van Amsterdam, 27 oktober 2025, verschijnt er een boek vol odes en inmiddels is er een podcastserie te beluisteren.

Voor de expositie is een keuze gemaakt uit verhalen. Hoofdconservator Imara Limon: “Die hebben we driedimensionaal gemaakt door er voorwerpen en foto’s uit onze collectie bij te zoeken en kunstenaars en vormgevers van nu te vragen om op een verhaal te reageren.”

Zusterschap

Een van hen is fotograaf Çiğdem Yüksel. Zij maakte het wandkleed ‘Vrijheid, Gelijkheid, Zusterschap’ als eerbetoon aan Hadiye Kesmer en Maviye Karreme, die in de jaren zeventig opkwamen voor de belangen van Turkse vrouwen in Nederland. Voor Yüksel biedt het eigenhandig maken van tapijten een nieuwe manier manier om traditionele verhalen te vertellen.

Ook kunstenaars Iris Kensmil en Wendela de Vries hebben nieuwe werk gemaakt. Zij brachten een ode aan Cindy Kerseborn, die Caribische schrijvers onder de aandacht bracht in Amsterdam en Nederland. In hun werk zetten Kensmil en de Vries haar missie voort; ze zorgen ervoor dat zwarte schrijvers en kunstenaars vertegenwoordigd zijn.

In totaal zijn er tien nieuwe kunstwerken te zien, die speciaal voor deze tentoonstelling gemaakt zijn. Het museum hoopt er na afloop drie tot vijf te kunnen aankopen.

 ‘Geen beroep’

Behalve voor kunstzinnige vrouwen, activistische vrouwen, vrouwen met politieke macht en eigenzinnige vrouwen is er ook volop aandacht voor de vrouwen die altijd onzichtbaar bleven. Denk aan sekswerkers, heksen, wetenschapsters die achter een gordijntje colleges bij moesten wonen om de heren studenten niet af te leiden. Of aan de dienstbodes en huisvrouwen die de stad draaiende hielden maar nooit in een geschiedenisboek terechtkwamen.

Zoals de grootmoeder van auteur Suzanna Jansen. Zij schreef een ode aan haar die volgens de officiële documenten ‘geen beroep’ had: ‘Wat betekent dat ze een enorme hoeveelheid werk verzette in huis en ongetwijfeld ook daarbuiten.’

Period Influencers

Dankzij de odes blijken thema’s van lang geleden verrassend, en soms schrikbarend, actueel. Zo stuitte Debra Knoop op Elly Brink, die zich in de jaren zeventig en tachtig inzette om het onderwerp menstruatie bespreekbaar te maken. “We zijn nu ruim veertig jaar verder en pas nu kennen we ‘period influencers’ en wordt het langzaam maar zeker iets waar vrouwen openlijk over kunnen praten.”  

Hedy d’ Ancona schreef een ode aan Joke Smit, met wie ze in 1968 Man Vrouw Maatschappij oprichtte, maar ziet aan verhalen als deze het bewijs dat er nog een wereld te winnen is. “Van loonkloof tot dickpic – er is geen enkel onderwerp waar wij in 1968 over begonnen te praten dat nu echt opgelost is.”

Deze verhalen helpen daarbij, denkt ze. “Het ontbreekt niet aan strijdbare vrouwen, Deze expositie laat zien dat er daar heel veel van zijn. En altijd geweest zijn. Kom maar op met die verhalen.”