Op zoek naar Carthago. Tekeningen van Elisa Pesapane in het Rijksmuseum van Oudheden

In de opdracht die kunstenares Elisa Pesapane kreeg van het Rijksmuseum van Oudheden kwamen haar passies samen: tekenen, de oudheid, onderzoek en portret. Vanaf vandaag zijn er in het RMO twaalf tekeningen te zien over ‘le solitaire des ruines’: de militair ingenieur Jean Emile Humbert, op zoek naar de stad Carthago.

Portret

De Italiaans-Nederlandse kunstenares Elisa Pesapane (1977) is onder meer literair tekenaar. Het portret is een van haar specialiteiten: de gezichten die ze tekent zijn verfijnd en gedetailleerd. ‘Daarom is dit voor mij een heel leuke uitnodiging geweest,’ zegt Pesapane. ‘Het was een kans om mijn liefde voor het portret, oudheid en onderzoek te combineren. Ik beweeg me met mijn werk vaker tussen verschillende werelden. Voor het maken van deze tekeningen heb ik lange tijd in de archieven doorgebracht. Het was daarbij heel inspirerend om alle reiscahiers van Jean Emile Humbert door te spitten.’

Carthago

Pesapane verbeeldde in haar tekeningen de reis door Tunesië van de Nederlandse militair ingenieur Jean Emile Humbert (1771-1839). Die vertrok in 1796 naar Tunis om daar een haven aan te leggen, maar raakte gaandeweg steeds meer gefascineerd door de antieke Punische stad Carthago. Daarom ging hij op zoek naar de plaats waar de stad gevestigd zou zijn geweest. Onderweg daarheen  verzamelde en registreerde hij allerlei antiquiteiten.

Hij ontmoette tijdens deze reis de Italiaanse graaf Camillo Borgia en raakte met hem bevriend. Vanaf die dag trokken ze samen op. Zo ondernamen ze expedities naar verschillende plaatsen in Tunesië, waarbij ze aantekeningen, plattegronden en tekeningen maakten van de ruïnes en oudheden die ze tegenkwamen. In 1817 ontdekte Humbert vervolgens daadwerkelijk de locatie van de antieke stad Carthago.

Bij terugkomst in Nederland schonk hij zijn verzameling oudheidkundige schatten aan het Rijksmuseum van Oudheden, dat in 1818 was opgericht. Zo werd Humbert een belangrijke ‘agent’ van het museum. Hij verzamelde daarna voor het museum Punische en Romeinse oudheden in Tunis, en verwierf Egyptische, Etruskische en Romeinse collecties.

Grafstèles

Tweehonderd jaar later koos Pesapane uit die reis van bijna twintig jaar de hoogtepunten. ‘Deze twaalf tekeningen vertellen samen het verhaal van Humbert vanaf het moment dat hij aankomt in Tunis en op zoek gaat naar Carthago. Borgia en Humbert delen een liefde voor de oudheid en ondernemen samen expedities.

Na een aantal jaren gaat Borgia met hun geschriften naar Italië, om er daar een publicatie van te laten maken. Precies op dat moment ontdekt Humbert de ligging van Carthago door de vondst van grafstèles, die ook in RMO te zien zijn. Pesapane: ‘Borgia sterft dat jaar in Italië aan malaria, dus die publicatie is er nooit gekomen. Maar hun expedities zijn heel belangrijk geweest.’

Geen simpele plaatjes

De serie begint met Humberts aankomst in Tunis, waar hij probeert zich de taal machtig te maken en de gebruiken van het land te leren. Hij duikt er in de geschiedenis en traditie van Tunesië en maakt tekeningen van locals. Daar ontmoet hij Camillo Borgia en verschuift het zwaartepunt naar hun expedities en vondsten.

‘Ik probeer het verhaal te laten uitstijgen boven een simpel plaatjesverhaal over geschiedenis. Daarom zit er veel voorwerk in, want alle details moeten kloppen,’ vertelt Pesapane.

‘Ik probeer me in te leven in de gemoedstoestand van de personages, en lees veel over hen. Maar de tentoonstelling wordt ook bezocht door mensen die geen flauw idee hebben van de geschiedenis. Daarom moet het ook gewoon mooi en interessant beeld zijn, met een goede verhouding tussen licht en donker bijvoorbeeld. Zo is op een van de tekeningen een grafmonument te zien met Borgia erbovenop. Daarmee tekent hij eigenlijk het gebouw waar hij op zit. Humbert kijkt naar hem en schrijft met een ganzenveer op papier. Ik hoop dat op die manier de passie die ze deelden te zien is in hun gezichtsuitdrukking.’

Koningin Dido

De mythische stichter van de stad Carthago is Dido, vertelt Pesapane. ‘Daarom zie je door de tekeningen heen een vrouwenfiguur, waar Camillo en Jean Emile als het ware achteraan rennen. Die vrouw is koningin Dido. Op een van de tekeningen zit Humbert op een stapel stenen met een paard en een palmboom – de symbolen van Tunis –, en een vrouw wier hand op zijn schouder rust. Zo komt hij als het ware steeds dichter bij haar in de buurt.’