‘Toen kon hij zich in drieën splitsen en was hij zanger, danser en trompettist’, zegt een meisje op het scherm voorafgaand aan Michaels Jugend. Zij is een van de kindertjes die aan het begin van elke dag vertellen waar aus LICHT over gaat. Een goede vondst van Pierre Audi en zijn artistieke team, want het universum dat Karlheinz Stockhausen ons voorschotelt in zijn mega-opera LICHT is een wonderlijke mix van kinderlijke naïviteit, hogere wiskunde, religieuze symboliek en hoogstpersoonlijke mystiek. De door het Holland Festival gepresenteerde selectie van 15 uit de oorspronkelijke 29 uur is overweldigend. – Kon ook ik me maar in drieën splitsen om deze recensie te schrijven.
Aan alles zie en hoor je dat er jaren intensief gewerkt is aan aus LICHT. De uitvoeringen door een combinatie van masterstudenten, jonge profs en gevestigde ensembles zijn zonder uitzondering van topniveau. Decor en lichtplan van Urs Schönebaum zijn adembenemend, de kostuums van Wojciech Dziedzic oogverblindend. Zij vertellen mede het verhaal, geholpen door sfeervolle elektronische klanken in surround sound en live geschoten videobeelden. Deze worden in twee- drie- en meervoud geprojecteerd op immense videoschermen, die zorgen voor een larger than live ervaring. Jammer alleen dat de beelden niet lip-sync zijn.
Once in a lifetime
Drie dagen ondergedompeld te zijn in Stockhausens particuliere klank- en denkwereld is inderdaad a once in a lifetime experience. Indrukwekkend hoe hij zijn grootse visioenen in klank wist te gieten in de meest uiteenlopende bezettingen. Van koperfanfares tot uit de kluiten gewassen ensembles en van solozang tot grootse koren. Zijn unieke klankwereld laat zich niet vergelijken met welke andere componist dan ook. Hooguit horen we in de vocale stukken soms een vage overeenkomst met Claude Vivier. – Maar die studeerde dan ook bij Stockhausen.
Kenmerkend zijn de vele herhaalde tonen in een eindeloze variatie aan uitvoeringstechnieken. De noten worden snel of langzaam gestoten, aangezet met valse lucht en gesis, uitgevoerd in onmogelijk hoge of lage liggingen en doorspekt met geprevel, miniglissandi, gilletjes, kus- zuig- en tss-klanken. Bovendien tellen zowel instrumentalisten als zangers geregeld van één tot dertien en terug in allerhande combinaties. Dit verwijst naar de formule (toonreeks) van aartsengel Michael, die uit 13 tonen bestaat. Samen met oermoeder Eva (12 tonen) bestrijdt hij de gevallen engel Lucifer, die maar 11 tonen heeft. Wellicht wordt daarom de ‘R’ in de cijfers drie en vier steevast luid rollend uitgevoerd.
Geniaal en megalomaan
Een tweede constante vormen de aangehouden (samen)klanken die ons als een warme deken omhullen. Zij dienen als decor waartegen de ritmisch vaak zeer gelaagde ‘acties’ van instrumentalisten en zangers worden afgezet. Meezingbare melodieën en herkenbare puls ontbreken, maar toch – of juist daardoor – word je onweerstaanbaar meegevoerd. Ook al is er geen touw aan vast te knopen, de magie van Stockhausens zelfgeschapen universum is onontkoombaar. Is het geniaal? Zeker. Is het megalomaan? Natuurlijk. Maar what the heck, wie niet groots durft te denken zal nooit iets bereiken.
Een hoogtepunt op dag één is Michaels Jugend, met schitterende solozang van Georgi Sztojanov, die ontroert als Michael en Pia Davola als Eva. Op dag twee steelt de fluitiste Felicia van den End de show als Rattenvanger. Met razendvirtuoos spel en dito gestiek ontvoert zij de geweldig zingende kinderen van het Nationaal Kinderkoor en Nationaal Jongenskoor. Een deceptie is het muzikaal dichtgeplamuurde Luzifers Tanz met onsmakelijke videobeelden van een bekkentrekkende man. Indruk maakt wel de trompettiste Chloë Abbott, die met spetterend en loepzuiver spel weerwoord biedt aan Lucifer.
Het Helikopterstrijkkwartet van dag drie is met zijn eindeloze vibrati te eenvormig om te blijven boeien. Daartegenover staat het lichtere Welt-Parlament, met aanstekelijk door elkaar kwetterende deelnemers aan een symposium over liefde. Aus LICHT wordt afgesloten met het stemmige Engel-Prozessionen. In monnikspijen gestoken zangers brengen in zeven talen een boodschap van vrede en liefde, eindigend in het Duits. ‘Gott liebt uns… Gott hilft uns durch Micheva Emivael am Sonntag aus LICHT.’ – En Stockhausen zag dat het goed was.
In 2006 sprak ik Karlheinz Stockhausen over LICHT. Je luistert ons gesprek hier terug.
Nederlands 
English (UK) 
Français 
