‘Nina Hiddema en de raad van toezicht hebben geconcludeerd dat dit een natuurlijk moment is voor Nina om te stoppen.’ Mooie zin in het persbericht dat 15 januari in de mailbox verscheen. De Reisopera, het in Enschede gevestigde operagezelschap dat speciaal voor alles buiten Amsterdam en Maastricht opera’s brengt, neemt na twee jaar afscheid van directeur Nina Hiddema. Of het afronden en inleveren van de nieuwe subsidie-aanvraag voor de BasisInfrastructuur nu echt een natuurlijk moment is? Daarover kun je twijfelen. Een opvolger staat ook nog niet klaar.
Hiddema trad begin 2022 aan als algemeen directeur met als hoofdtaken het herstellen van de orde in de organisatie en het vinden van een nieuw artistiek gezicht. De orde is waarschijnlijk wel hersteld, maar een nieuw artistiek gezicht is er nog niet. Daarvoor verscheen vorige maand net nog een vacature online.
Inkleuren
Dan gaan mensen toch verbanden zoeken. Want de gezochte artistiek leider zal de komende vier jaar artistiek beleid moeten uitvoeren dat al volledig is vastgelegd in de BIS-aanvraag. In de vacature staat het zo: “De outline voor de programmering van de komende BIS ligt er. De inkleuring hiervan wordt jouw verantwoordelijkheid.” Reisopera Nederland zoekt dus geen kunstenaar, maar iemand die kleurplaat kan invullen, het liefst binnen de lijntjes. Niet heel aanlokkelijk voor een artistiek leider in spe.
Maar er is meer. Want in 2022, het eerste jaar van Hiddema’s directeurschap, zette de reisopera nog in op een ‘artistic board‘. Niet een enkel aansprekend gezicht, maar ‘meerstemmigheid’ was de inzet: “Meerstemmigheid is de basis voor wie en wat de Nederlandse Reisopera wil zijn. En vooral wat ze laat zien en horen. Meerstemmigheid die doorklinkt in de mix van disciplines, in ruimte voor jong en gevestigd talent, in regionale, nationale en internationale inbreng, in het betrekken van nieuwe doelgroepen en in een grotere (culturele) diversiteit. Meerstemmigheid is ook cruciaal in de inhoudelijke discussie over de programmering van de Nederlandse Reisopera. Alle geluiden verdienen ruimte, terwijl ze tot een klinkend geheel moeten worden gebracht. Voor een inhoudelijke impuls met maximaal effect stelt de Nederlandse Reisopera een Artistic Board in. Deze adviesraad ondersteunt de artistieke teams die aan de afzonderlijke producties werken, en denkt mee over programmering en keuzes.“
Kantje board
De artistic board was dus Hiddema’s idee van een artistieke leiding nieuwe stijl. Dat idee lijkt losgelaten omdat in december die vacature verscheen voor een artistiek leider, die vrijwel exact dezelfde taakomschrijving heeft als de artistic board had in 2022: “Als Artistiek Leider ben je bepalend in het vormen en uitdragen van de artistieke visie van ons gezelschap. Ook ben je verantwoordelijk voor het artistieke beleid. Een globale weergave van jouw werkzaamheden: Je geeft richting aan de artistieke inhoud van producties en zorgt voor innovatieve en kwalitatieve operaproducties. Je hebt daarin oog voor het bereiken van diverse doelgroepen en het vergroten van de betrokkenheid van het publiek bij onze producties; Jij werkt nauw samen met de artistieke teams die per productie worden ingehuurd, zoals regisseurs en ontwerpers. In samenwerkingsverbanden, maar ook daarbuiten, ben jij dé artistieke stem van de Nederlandse Reisopera.“
Dat het ‘artistic board’ op weg naar de uitgang is, blijkt ook uit de lay-out van de webpagina ‘Over Ons’ van de Reisopera. Daar staan de vijf namen helemaal onderaan in kleine letterjes, niet in de vrolijke kleurtjes van de rest van de site. Dus het bedoelde meerstemmige gezicht van de Reisopera, dat gevormd werd door Michiel Bijmans, Hein Braaksma, Booi Kluiving, Astrid Rose en Nicole van Vessum is nu nog maar een voetnoot, terwijl de taken worden overgedragen naar de beoogde ‘artistiek plaatjesinkleurder’.
Coronacrisis
Over de invulling van het begrip ‘Natuurlijk Moment’ dat de Raad van Toezicht hanteert over het vertrek van Hiddema kan dus gediscussieerd worden. Net als over de vraag of het gezelschap wel zo gezond uit de Coronacrisis is gekomen. Het jaarverslag over 2022 laat namelijk een flink tekort zien, alleen verminderd doordat een aantal projecten geen doorgang vond (en dus zzp’ers die niet hoefden te worden betaald). Wel is er meer personeel aangenomen op het (nieuwe) kantoor.
Echt zorgwekkend wordt het bij de risico-analyse die aan het verslag is toegevoegd. In tien punten zien we een beeld ontstaan van een culturele organisatie die wel heel veel kwetsbaarheden in zich draagt. Op vrijwel alle punten die de Raad voor Cultuur en andere overheden belangrijk vinden, scoort de Nederlandse Reisopera naar eigen inzicht een onvoldoende. Wat opvalt is, dat er veel werd verwacht van de artistic board als het ging om het borgen van diversiteit en inclusie. Met drie witte mannen, een witte en een zwarte vrouw is daar inderdaad wel een vraagteken of wat bij neer te zetten.
In het jaarverslag van 2022 ziet de Nederlandse Reisopera in dat de organisatie nog veel werk te verzetten heeft om te voldoen aan de eisen van de subsidiegevers. Het is vandaag vooral de vraag of het bedrijf daar nog eens vier jaar de tijd voor krijgt.
Nederlands 
English (UK) 
Français 
