Ik, de robot en de anderen op #IFFR

Poëtisch postapocalyptisch drama

De meest intrigerende acteerprestatie op het Rotterdams filmfestival is te zien in het ontroerende Japanse ondergangsdrama Sayonara (betekent ‘Vaarwel’). Een van de twee hoofdrolspeelsters daarin is geen mens maar een echte robot. Tegelijkertijd deed het me onweerstaanbaar denken aan Charlie Kaufman’s schitterende stop-motionanimatie Anomalisa, waarin iedereen, op de twee hoofdpersonen na, exact hetzelfde gezicht heeft.

Voor een postapocalyptisch drama is Sayonara opvallend poëtisch. Na een atoomramp wordt Japan geëvacueerd, maar een aan stralingsziekte lijdende jonge vrouw wacht vergeefs op haar oproep omdat ze buitenlandse is. Ja, er zit ook een vleugje sociaal-politieke satire in, maar waar regisseur Fukada Koji werkelijk op inzoomt is de intieme relatie die groeit tussen de zieke vrouw en haar zorgrobot Leona, de enige die haar trouw blijft in een uit elkaar vallende samenleving.

Filmrobots worden doorgaans gespeeld door een mens in een robotpak, of het is een computeranimatie. Maar Leona wordt vertolkt door een Geminoid F, een aan de universiteit van Osaka ontwikkelde robot met een sterk mensachtig uiterlijk. In de film is ze aandoenlijk genoeg om sympathie voor op te vatten. Ze knippert met haar ogen en kan met haar gezicht emoties uitdrukken. Deze Geminoid F trad eerder al eens in een toneelstuk op.

Eigenlijk kan ze in werkelijkheid veel minder dan de film suggereert, want achter de schermen wordt ze aangestuurd door een mens met een laptop. Ook haar teksten zijn voorgeprogrammeerd.

Kennis van mensen

Je zou het geavanceerd poppenspel kunnen noemen, maar dat maakt de figuur Leona niet minder intrigerend. Haar gestyleerde trekken en vlakke stem roepen een wonderlijk gevoel van vervreemding op dat in dit geval perfect past bij het verhaal. We krijgen het gevoel dat Leona de aan haar zorgen toevertrouwde vrouw echt gaat begrijpen, en dat het omgekeerd een waardevolle vriendschap is.

Want het gaat hier natuurlijk niet over die kernramp, maar over eenzaamheid en het besef van de naderende dood, iets waarvan het de vraag is of Leona dat kan begrijpen. De regisseur noteerde hierover: “Ondanks religie en wetenschap blijft de dood voor veel hedendaagse mensen iets onbegrijpelijks. Die tragiek zie ik terug in de blik van de androïde.”

Eenzaamheid en de onmogelijkheid de mensen om je heen echt te kennen is ook het thema van Charlie Kaufman’s kalm aangrijpende Anomalisa. Een volstrekt andere film, en toch moest ik aan de robot Leona denken. Dat is te danken aan het feit dat Kaufman koos voor een zeer realistische vorm van stop-motionanimatie. De mensen zijn poppen die ongeveer net zo echt ogen als de robot Leona. Dat gaf hem de mogelijkheid om iedereen, behalve klantenservice-goeroe Michael en het meisje waarin hij zijn verlossing ziet, exact hetzelfde gezicht en stem te geven. De anderen als anonieme klonen of robots, daar blijkt na het zien van Sayonara en Anomalisa verrassend weinig verschil tussen te zijn.

Beide films zijn zaterdag op het IFFR nog te zien.