Film tilt Die Schöpfung niet naar hoger plan op Holland Festival #HF16

Vol religieuze inspiratie schreef Joseph Haydn (1732-1809) het oratorium Die Schöpfung, zijn beroemde muzikale lofzang op het Bijbelse scheppingsverhaal. De Berlijnse kunstenaar Julian Rosefeldt (1965) reflecteert op Haydns meesterwerk met een esthetische film die toont hoe de mens de wereld naar zijn hand zet. Tijdens het Holland Festival is deze film vertoond bij een live uitvoering van de muziek door Collegium Vocale Gent en barokorkest B’Rock onder leiding van dirigent René Jacobs. Kreeg Die Schöpfung een extra lading door deze film, die grotendeels bestaat uit mensen in witte pakken die rondlopen door zanderige landschappen? Niet echt.

Haydn heeft Die Schöpfung geschreven tussen 1796 en 1798 en volgens historici bezorgde deze compositie hem bijna een burn-out. Het is dan ook een immense compositie geschreven voor groot orkest, koor en solisten. Het bestaat uit drie delen waarin de zes dagen van de schepping vol bewondering bezongen worden. De aarde was er al op de eerste dag. Drie solozangers in de figuren van onder meer aartsengelen Gabriël (sopraan), Uriël (tenor) en Rafaël (bas-bariton) vertellen in recitatieven en aria’s dit scheppingsverhaal. Adam en Eva duiken in het laatste deel nog even op. Over de zondeval wordt amper gesproken.

Haydn schotelt de luisteraar spectaculaire koorwerken en prachtige lyrische aria’s voor. Natuurverschijnselen als het ontstaan van het licht, de eerste woeste oerzee en de groene velden worden verklankt met meeslepende melodieën in strijkers- en blazerssecties, soms dramatisch onderstreept door paukenroffels.

Barokorkest B’Rock, dat graag samenwerkt met partners uit andere kunstdisciplines, liet maandagavond een fraai transparant geluid horen. Voor dirigent René Jacobs lag de nadruk vooral op het behouden van de vlotte tempi. Collegium Vocale Gent, gesitueerd onder het grote beeldscherm, produceerde een prachtig rijk geluid. Soms werden de solisten door dit immense koor overstemd.

De solisten moesten niet alleen opboksen tegen het koorvolume, maar ook moesten ze om aandacht concurreren met de filmbeelden. De Schotse tenor Thomas Walker had daar moeite mee. Hij zong zijn solopartijen geëxalteerd en soms met een al te woeste blik en kelig stem. De Zuid-Koreaanse sopraan Sunhae Im heeft een heerlijke lichte zangstem. Voor dit imposante oratorium is die stem wellicht iets té licht. Ook was ze soms slecht verstaanbaar vanwege een matige uitspraak. Johannes Weisser, de Noorse bas-bariton, lukte het wel om de aandacht van het publiek vast te houden. Hij was zelf een schepper met zijn donkerbruine timbre in de laagte. In accentloos Duits zong hij in onze verbeelding het groene gras en de walvissen te voorschijn.

Bijzonder is het filmproject van Julian Rosefeldt wel te noemen. Wij kijken via de op een drone gemonteerde camera neer op veelal woestijnachtige landschappen met steile rotsen en kloven. Een deel van deze filmproductie is gefilmd bij de Marokkaanse Atlasstudio, een filmlocatie met vervallen decors (oud kasteel met sfinxbeelden). Ook verlaten fabrieken in het Ruhrgebied zijn in vogelperspectief gefilmd. Door al die bijna kleurloze locaties zie je mensen lopen in witte laboratoriumpakken. Ze lijken aliens en volgens Rosefeldt moeten ze de mens voorstellen die de wereld ingrijpend heeft veranderd.

Als kijker en luisteraar ben je op zoek naar een verbinding tussen de muziek en de meditatieve filmbeelden, of die elkaar nou aanvullen of juist tegenspreken. Soms lukt dat wonderwel. Zo zie je op de binnenplaats van een kasteel opeens een roedel honden liggen. Van een afstand worden ze in actie gebracht. Een hond kruipt op een andere en ze copuleren. Een duidelijke verwijzing naar Adam en Eva in het paradijs, die immers ook de liefde bedreven zonder schaamte. Toch vraag je je steeds af: wat doen die ‘aliens’ in het landschap? Is het antwoord: God maakte een mooie kleurrijke wereld met flora en fauna en wij maken van zijn schepping een woestenij?

Aan het eind vormen de witte pakken een ronde formatie. Hoe klinisch het er ook uit ziet; de betekenis lijkt duidelijk: de mens vormt op aarde het middelpunt. Wordt met deze film van bijzondere contemplatieve beelden en stijlvolle regie Die Schöpfung naar een hoger plan getild? Nee, daarvoor is het resultaat letterlijk en figuurlijk te zweverig.