Eind deze maand komt Toneelgroep Maastricht met ‘Eyes wide shut’. Het toneelstuk is een bewerking van de gelijknamige film van Stanley Kubrick. Die werd op zijn beurt geïnspireerd door ‘Droomnovelle’ van Arthur Schnitzler. Het boek verscheen negentig jaar geleden en zorgde voor een boel ophef.
De volgende ochtend vervolgt Fridolin zijn tocht. Hij gaat op zoek naar de personages van de afgelopen nacht en meent in het mortuarium het lijk te zien van de gravin die hem tijdens de seksuele ceremonie heeft gered. Verbitterd keert Fridolin huiswaarts. Tegelijkertijd voelt hij een nieuwe tederheid. Hij besluit alle belevenissen aan zijn vrouw te vertellen. Door het delen van hun geheimen zijn Fridolin en Albertine dichter tot elkaar gekomen.
Seksuele lading
In de loop der jaren zijn heel wat literatuurstudies aan Droomnovelle gewijd. Maar wat heeft het boek de moderne lezer nog te vertellen? In een luie strandstoel aan de Hollandse kust probeer ik daar een antwoord op te vinden. Toegegeven, het is een flinke stap van het Texelse strand in 2016 naar het Wenen uit de tijd van Sigmund Freud. Maar daar is literatuur goed voor. Een bekwaam verteld boek is een reis door ruimte en tijd naar de wereld die de schrijver heeft geschapen.
Eerst maar even over de ophef die ‘Droomnovelle’ bij verschijnen veroorzaakte. Die had vanzelfsprekend te maken met de seksuele lading van het boek. De vrouwen bij de ceremonie van het geheime genootschap zijn, op gezichtsbedekkende sluiers na, helemaal naakt. Fridolin ontmoet ook nog een dame van lichte zeden en een meisje met beperkte verstandelijke vermogens dat door haar vader wordt geprostitueerd. Albertine spreekt vrijuit over haar verborgen (seksuele) verlangens.
Sigmund Freud
Fridolin wordt gedreven door vaak in het onderbewuste gewortelde krachten als lust, woede en wraak. Logisch dus dat ‘Droomnovelle’ in verband werd en wordt gebracht met het werk van Sigmund Freud, wiens ‘Droomduiding’ ruim twintig jaar eerder verscheen. De twee mannen hadden elkaar ontmoet en respecteerden elkaars werk. De link naar Freud wordt nog versterkt door de nevel die Schnitzler creëert tussen droom en werkelijkheid . Heeft de tocht van Fridolin werkelijk plaatsgevonden?
Maar in mijn strandstoel op Texel zit ik niet op de inmenging van Freud te wachten. ‘Droomnovelle’ mag voor zichzelf spreken. Op het strand is zoveel naakt te zien dat het bloot uit mijn boek eerder preuts overkomt. En de vraag of de tocht van Fridolin echt heeft plaatsgevonden, is wat mij betreft oninteressant. ‘Droomnovelle’ is immers al een fictief verhaal.
Huwelijkscrisis
Latere literatuurstudies gaven tal van aanvullende psychologische betekenissen aan het werk. Het geheime genootschap zou symbool staan voor een strijd tegen de gevestigde, burgerlijke moraal. De rol van man (Fridolin) en vrouw (Albertine) werd uitvoerig belicht. Ook het verzoenende einde kreeg volop de aandacht. Door het delen van elkaars diepste geheimen werd de orde in het huwelijk van Fridolin en Albertine hersteld. ‘Droomnovelle’ als verslag van een huwelijkscrisis.
Het zal wel. Ik gun iedereen zijn of haar eigen interpretatie. Maar zelf houd ik er niet van om literatuur te duiden of interpreteren. Ik wil worden geraakt door de gebeurtenissen in een verhaal. Door de personages. Ik wil het vakmanschap bewonderen dat een schrijver tentoonspreidt.
En wat het einde betreft: ik vind dat nogal flauw. Je zou net zo goed het tegenovergestelde kunnen beweren. Een relatie is er juist bij gebaat af en toe een geheimpje voor elkaar te bewaren. Ik gun mijn partner al haar onuitgesproken fantasieën.
Karton
Terug naar de oorspronkelijke vraag: is ‘Droomnovelle’ nog steeds het lezen waard? De tocht van Fridolin choqueert niet meer, net zomin als de droom en getuigenis van Albertine. Ondanks alle aandacht voor de zielenroerselen van het echtpaar komen beide personages nooit tot leven. Ze blijven van karton. Door de schrijver voortbewogen schaakstukken. Vreemd genoeg geldt dit bezwaar veel minder voor de bijfiguren. Het meisje van lichte zeden, de geprostitueerde dochter, de oude vriend die Fridolin toegang biedt tot de geheime ceremonie, de collega die bij Fridolin in het mortuarium aanwezig is: zij zijn wel degelijk mensen van vlees en bloed.
Stanley Kubrick koos er voor ‘Droomnovelle’ te verplaatsen naar het Amerika van eind 20’e eeuw. Hoe mooi de beelden ook zijn, toch kleeft aan zijn film hetzelfde bezwaar: de belevenissen van Bill (Fridolin) en Alice (Albertine) grijpen je als kijker nooit bij de strot. Het is spannend om te zien of Toneelgroep Maastricht hier wel in slaagt.
Denemarken
Het verhaal boeit niet (meer) en de personages komen niet tot leven. Ik zou behalve psychologiestudenten niemand aanraden ‘Droomnovelle’ te lezen. Toch heb ik er op het strand van Texel ook plezier aan beleefd. Ten eerste vanwege de historische context. Het besef een verhaal te lezen dat negentig jaar geleden veel impact had. Daarnaast bevat ‘Droomnovelle’ leuke verwijzingen. Naar het werk van Wagner bijvoorbeeld.
Maar ook binnen het verhaal zelf. Fridolin en Albertine lezen hun dochter een sprookje voor. Dit sprookje komt later terug in de droom van Albertine. En het wachtwoord (Denemarken) dat Fridolin nodig heeft om de villa binnen te komen, is ook het land waar Albertine haar minnaar-in-gedachten heeft ontmoet. Het zijn dit soort details die ‘Droomnovelle toch nog een klein beetje de moeite van het lezen waard maken.
Nederlands 
English (UK) 
Français 
