Astrid Lindgren bleef altijd dat meisje van Näs

Tijdens haar leven ontving Astrid Lindgren bijna vijfenzeventigduizend brieven van fans van over de hele wereld. De schepper van eigenwijze personages als Pippi Langkous, de gebroeders Leeuwenhart en Ronja de Roversdochter, was zelf minstens zo eigenzinnig. Dat blijkt uit de omvangrijke biografie Deze dag, een leven.

Terug naar Näs, waar Astrid Lindgren opgroeide en nog altijd voortleeft.

Spelen, spelen, spelen

Zo beweeglijk als ze zelf was, zo roerloos tuurt Astrid Lindgren (1907-2002) naar de typemachine waar geen papier meer in zit. Het bronzen beeld op het plein in Vimmerby waarin de Zweedse schrijfster vereeuwigd is, tegenover het Stadshotell waar ze als jonge meid graag ging dansen, toont haar in de soberheid die haar leven kenmerkte. Geen groot huis, geen dure bezittingen, haar rijke en levendige fantasie waren voor Astrid Lindgren meer waard.

Hier in Vimmerby, of preciezer, het nabij gelegen Näs, werd Astrid Ericsson (zoals haar meisjesnaam luidde) in 1907 geboren. Het boerenlandgoed Näs was de ideale omgeving voor een ondeugend kind. Het vormde voor de schrijfster Atsrid Lindgren een onuitputtelijke bron van inspiratie. In de tuin van Näs, dat een Astrid Lindgren-museum, staat bijvoorbeeld de indrukwekkende en beroemde limonadeboom van Pippi Langkous. Onder de grote parasol van bladeren een knoestige stam zó dik dat je hem zelfs met drie personen nauwelijks kunt omvatten. Hij waakt over de tuin rondom het museum, de landerijen waar Astrid haar dagen spelend doorbracht, samen met haar broertje Gunnar en haar twee zusjes. Ze klommen in bomen en liepen over het dak, en riskeerden daarmee een doodssmak van een meter of zes.

Als ze beleefd en aardig waren, kregen de kinderen veel vrijheid van hun ouders en sprongen ze soms als aapjes door de kamer, van bank naar bed naar stoel. Spelen deed Astrid Lindgren ook als volwassenen trouwens nog: tot diep in de zestig klom ze nog in bomen of op de balken van een hooischuur.

Meisje van Näs

Näs en Vimmerby vormden de kiem voor Lindgrens verhalen en personages. De kinderen van Bolderburen was grotendeels op haar eigen jeugd gebaseerd. Anne-Marie stond model voor Madieke, die van het rode huis in de Prästgårdsgatan, en in het centrum van Vimmerby, in de Storgatan, staat de snoepwinkel waar Pippi Langkous achttien kilo snoep ging kopen. Astrid woonde er tot haar negentiende en verhuisde toen naar Stockholm, waar ze de rest van haar lange leven bleef wonen. Maar ze keerde graag terug naar Näs, en bleef zich innig verbonden voelen met de natuur en het platteland. Zelf zei ze dat ze altijd dat meisje uit Näs is gebleven.

Nu kunnen bezoekers haar geboortehuis bekijken. Daar staat nog altijd het bureautje waaraan ze begin jaren zeventig De gebroeders Leeuwenhart schreef. De tuin om het huis en museum heen zijn voorzien van allerlei speeltoestellen en klimrekken, zodat kinderen er net zo lekker kunnen ravotten als zij ooit deed. Op het nabijgelegen kerkhof ligt Lindgren begraven bij haar ouders, in de buurt van haar vriendin Anne-Marie. En op steenworp afstand van het grote romaanse kruis boven het graf van de twee broertjes Johan Magnus en Achates Phalen, dat haar inspireerde tot De gebroeders Leeuwenhart.

 Jong schrijftalent

Deze dag, een leven beschrijft het turbulente leven van Astrid Lindgren, en toont de schrijfster in al haar eigenzinnigheid en tegenstrijdigheden. Nog maar dertien was ze, toen ze met een schoolopstel de plaatselijke krant Vimmerby Tidning haalde. Het was dus niet zo gek dat ze op haar zeventiende al bij de krant een baantje kreeg als leerling-journalist. Het waren de roaring twenties en Astrid volgde de ontwikkelingen op de voet. Als een van de eerste meiden van Vimmerby liet ze haar haren kortknippen, trok een broek aan, en ging uit dansen – op jazz natuurlijk –, dromend van zelfbeschikkingsrecht over eigen lichaam en leven.

Zwanger

Dat liep alleen iets anders dan ze zich had voorgesteld, want op haar negentiende bleek ze zwanger te zijn van haar hoofdredacteur. Deze Reinhold Blomberg, een man van eind veertig, was nog getrouwd. Om de schande voor haar familie te beperken beviel Astrid in Kopenhagen van zoon Lars (Lasse). Ze bracht hem daar onder bij een pleegmoeder, terwijl ze zelf naar Stockholm vertrok om te werken. Het waren barre jaren: ze leed honger, was vaak eenzaam en voelde zich schuldig over de schade die ze haar kind toebracht, ook al zocht ze Lasse zo vaak op als ze kon. Na een paar jaar bracht ze hem bij haar ouders in Näs, maar moeder en kind werden pas definitief herenigd na haar huwelijk met Sture Lindgren, een paar jaar later, met wie ze nog een dochter kreeg.

De gecompliceerde relatie tussen volwassenen en kinderen, de melancholie en eenzaamheid die ze zag bij haar zoon, eigengereidheid en vrijheidsdrang – het zijn allemaal ingrediënten uit haar eigen leven die terugkeren in veel van haar boeken en personages, zoals Pippi, de ontdeugende Emiel van de Hazelhoeve, Karlsson van het dak of Ronja de Roversdochter. Niet zelden gebruiken ze fantasie als wapen tegen de minder leuke kanten van het leven. Ernst en spel, melancholie en vreugde gaan dan ook in haar werk hand in hand.

Slimme zakenvrouw

Al die bijzondere vrijbuiters komen tot leven in Astrid Lindgrens Värld, Astrid Lindgrens Wereld, het pretpark dat de schrijfster zelf in het leven riep om kinderen ongestoord te kunnen laten spelen. Rondwandelend in Nangijala of het woud van Ronja kunnen kinderen hun eigen fantasie de vrije loop laten. Dat moet ook wel, want in dit pretpark voor de kleintjes is er geen achtbaan, draaimolen of ander instrumenteel amusement te bekennen. Geen plat vermaak, wel optredens van Pippi en andere romanfiguren, die hun jonge publiek bij de voorstelling betrekken. Een park zonder reclames, zonder merken, met gezond en lekker eten en zelfgemaakt snoep in bonte kleuren.

Het concept van het veel bezochte park is helemaal uitgedacht door de schepster zelf; Astrid Lindgren was een vrouw die wist wat ze wilde – en wat niet. Hoewel ze bij haar uitgeverij als redactrice aan andermans manuscripten sleutelde, stond ze zelf bij haar eigen boeken geen enkele redactionele bemoeienis toe. En terwijl haar succes groeide tot immense porporties – ze bleef overigens heel bescheiden wonen –, hield ze samen met haar familieleden haar zakelijke belangen goed in het oog en besliste ze voor welke (commerciële) doeleinden haar figuren wel en niet gebruikt mochten worden. En ook nu nog waakt haar familie als een kloek over haar nalatenschap.

[Tweet “Astrid Lindgren: De korte tijd dat je hier op aarde bent, moet je vullen met inhoud”]

Opiniemaakster

Op latere leeftijd ontwikkelde Lindgren zich gaandeweg tot een steeds invloedrijkere opiniërende stem. Terwijl veel dierbaren haar ontvielen – haar ouders, man, zoon, haar vriendin Anne-Marie, een zus –, begon ze zich meer en meer in het publieke debat te mengen op het gebied van mensenrechten, dierenwelzijn en milieu. Zo gebeurde het dat ze, bijna zeventig inmiddels, debuteerde als politiek journalist en dat haar artikelen in Expressen bijdroegen aan een politieke omwenteling in Zweden. Astrid Lindgren werd er alleen maar populairder door – op haar zeventigste, tachtigste en negentigste verjaardag alleen al kreeg ze postzakken vol brieven, kaartjes, pakjes en zelfs liefdesbrieven. De schrijfster leek te genieten van haar schrijverschap en publieke rol. Want zoals ze zelf zei: ‘De korte tijd dat je hier op aarde bent, moet je vullen met inhoud.’

Deze dag, een leven. De biografie van Astrid Lindgren van Jens Andersen is verschenen bij Ploegsma.