Hier word je gegarandeerd vrolijk van. Hoe kunstenaarscollectief toyisme al 25 jaar blijft verrassen

Ze bestaan al 25 jaar maar bruisen alsof ze gisteren zijn opgericht. Met de creatie van een kunstwerk bij vliegveld Eelde – vanaf vandaag live te volgen – én exposities op 25 locaties in en rondom Groningen vieren de kunstenaars van het internationale kunstenaarscollectief toyisme hun jubileum.

Eigenzinnig, origineel en geëngageerd zijn misschien wel de belangrijkste kenmerken van dit internationale collectief. Toyisme richt zich met name op grote werken in de openbare ruimte en maakt kunst met een verhaal. Elke schildering verbindt fantasie aan werkelijke gebeurtenissen uit de actualiteit of geschiedenis. De kunstwerken, die doen denken aan stromingen als de Popart, zijn fantasievol, kleurrijk, humoristisch en aanstekelijk. Als toeschouwer word je er dan ook gegarandeerd vrolijk van.

Toyisme in Stijl

Juist daarom hebben de toyisten voor hun jubileum iets speciaals bedacht: een jaar lang toyisme op verschillende locaties. Te beginnen met de tentoonstelling Grand Carnaval in de Rijksluchtvaarschool (RLS1957) in Eelde, een gebouw dat mede is ontworpen door Stijl-architect Bart van der Leck. Dit jaar staat het hele land in het teken van het 100-jarige jubileum van kunstbeweging De Stijl. De toyisten hebben daarop hun eigen variant bedacht. Voor de openingstentoonstelling hebben ze nieuwe kunstwerken gemaakt geïnspireerd op De Stijl.

Bovendien beschilderen de toyisten ter plaatse een door hen gemaakt beeld, in de vorm van een vliegtuig, dat qua beschildering eveneens zal zijn geïnspireerd door De Stijl. Het vliegtuig wordt eigendom van de RLS1957 en provincie en blijft als kunstobject een publiekstrekker in het gebouw. Gedurende de expositie in de RLS1957, die voorafgaat aan de jubileumopening, wordt door een aantal kunstenaars aan het vliegtuig geschilderd en zijn bezoekers welkom om het schilderproces bij te wonen. Alleen daarom is het al een aanrader om de komende weken de expositie te bezoeken.

Grand Carnaval is twee maanden lang te zien in de Rijksluchtvaartschool. Daarna gaat het onder de naam Toyism takes over verder op 24 andere locaties, waaronder het GRID Grafisch Museum en het Kunstlievend Genootschap Pictura in Groningen, en Galerie de Noordelijke Kunsthof in Appingedam. Maar ook in kleinere galeries en cafés, kerk of gemeentehuis kun je toyisme aantreffen. ‘Die laagdrempeligheid is belangrijk: je hoeft geen kaartje te kopen om het werk van toyisme te bekijken, onze kunst is voor iedereen,’ aldus woordvoerder Henk Goslinga.

In het wild

Sterker nog, je kunt de toyisten soms ook in het ‘wild’ tegenkomen. In 2012 transformeerden de toyisten Hotel Ten Cate in Emmen tot een reusachtig kunstwerk. Een jaar later ontmoetten wij zelf bij toeval oprichter Dejo en een paar van de aangesloten kunstenaars terwijl ze in Keflavík een watertoren beschilderden. Achter onze B&B stonden mannen en vrouwen in gekleurde pakken met maskers op de steigers. Uppspretta heet het kunstwerk, een eigen ‘legende’ van een papegaaiduiker die een reis maakt. Er werkten elf kunstenaars uit vijf verschillende landen aan de schildering van 9 bij 36 meter op de watertoren. Sindsdien hebben de  toyisten onder meer het Dialysecentrum in Emmen opgevrolijkt met een levensgrote schildering, en maakten ze een serie beelden langs de historische route van de TT in Assen. Op dit moment zijn ze onder meer in de race voor projecten in China en de Verenigde Staten.

Modern bedrijf

Voor een kunstenaarscollectief bestaat toyisme al uitzonderlijk lang. De Stijl bijvoorbeeld bestond ongeveer 15 jaar, Cobra zelfs maar 4 jaar. Maar bijzonder is vooral dat de kunstenaars anoniem werken én dat het collectief een opmerkelijk moderne bedrijfsvoering heeft. T-shirts, ansichtkaarten, mokken – er zijn allerlei gadgets te krijgen met toyistische kunst erop. Oprichter Dejo: ‘Aan het stereotiepe beeld van een kunstenaar die op zijn zolderkamertje in zijn eentje een schilderij maakt dat hopelijk na zijn dood verkocht wordt, beantwoorden wij niet. Naast de artistieke component is er ook een commercieel element. Dat hoort er óók bij: je schilderij moet ergens terechtkomen, en het allermooiste is het als je ervan kunt leven. Toch worden er geen concessies gedaan. Ook al is een deal nog zo lucratief, we doen het alleen als het inhoudelijk echt bij ons past. De kunst staat altijd voorop.’

De kunstenaars van toyisme komen uit de hele wereld. Op dit moment zijn er schilders aangesloten uit IJsland, Roemenië, Canada, Peru, Mexico, Zuid-Afrika, Thailand, Maleisië, Australië, Amerika en Nederland. In de kwart eeuw dat toyisme bestaat, heeft het collectief zo’n 32 verschillende leden gehad, schat Dejo. Mensen komen en gaan soms ook weer. ‘Vroeger vond ik dat moeilijk. Dan vroeg ik me af waarom iemand wegging of weet ik dat aan mezelf. Maar mensen gaan meestal weg omdat ze dingen meemaken in het leven, bijvoorbeeld omdat dierbaren ziek worden of doodgaan.’

Opleiding

Anders dan vroeger krijgen aspirant-toyisten tegenwoordig vooraf een opleiding. Daarbij leren ze wat het werk van de beweging inhoudt en kunnen ze ervaren of dit wel bij ze past. Dejo: ‘In het begin dacht ik bij iedereen: wil je meedoen? Kom maar! Maar na een maand of zes kun je eigenlijk pas goed beoordelen of je sociaal gezien ook bij de beweging past. Want je zet jezelf niet voorop, maar het gemeengoed, het collectief. We werken met maskers en onder een pseudoniem. Onze beweging vormt een tegenhanger tegen het individualisme, het ikke, ikke, ikke, kijk eens hoe belangrijk ik ben. Dat ligt uiteindelijk toch niet iedereen. Maar klikt het, dan krijgt iemand na zes maanden officieel een letter uit het alfabet die nog vrij is en mag hij met die letter een pseudoniem verzinnen en het manifest inzien. Daarmee wordt diegene officieel toyist.’

De toekomst van Toyisme

Het is allemaal veel groter en bestendiger geworden dan Dejo had kunnen dromen, toen hij 25 jaar geleden het collectief in het leven riep. Inmiddels is de beweging niet meer helemaal van hem afhankelijk, zijn er medewerkers bij gekomen zoals Henk Goslinga, en is een studente aan de Groningse kunstacademie Minerva afgestudeerd op toyisme.

Zelfs de opvolging is al in kannen en kruiken, vertelt hij lachend. ‘Ik ben bij onze kunstenaar Hribso uit Roemenië geweest, die een hoogbegaafde tweeling heeft. Het jongetje is al bijna schaakgrootmeester, het meisje maakt honderd tekeningen per dag; zij is helemaal door haar vader geïnspireerd. Die kids zijn 14 jaar! Toen ik daar op bezoek was, zei het meisje: “Ik word in de toekomst de grote leider van het toyisme, ik ga de beweging voortzetten.” Geweldig, toch?’