Thea Beckmanprijswinnares Martine Letterie: de vrouw die sneller schrijft dan haar schaduw

In 25 jaar tijd schreef Martine Letterie een kleine bibliotheek aan jeugdboeken bij elkaar: maar liefst 120 titels in alle leeftijdscategorieën verschenen er al van haar hand. Onlangs won ze met Verboden te vliegen de Thea Beckmanprijs 2020.

 Afgelopen maand, tijdens de Kinderboekenweek, was het weer een gekkenhuis. Martine Letterie, die in december 62 wordt, racete het land door voor scholenbezoek. Nu doet ze dat het hele jaar rond, gemiddeld tweemaal in de week. Maar in de Kinderboekenweek is het natuurlijk extra druk. Even uitblazen dus, al zal dat niet meevallen voor een vrouw die sneller schrijft dan haar schaduw.

Honderdtwintig boeken, wat een onvoorstelbare productiviteit.

‘Ja, maar daar zitten ook AVI-startboekjes bij voor kinderen die gaan leren lezen, hoor. In het begin schreef ik er heel veel, nu nog maar heel af en toe. Ik schrijf voor alle leeftijden, maar met de nadruk op de middenbouw, groep 5 tot en met 8 en het voortgezet onderwijs. Mensen vragen me weleens hoe ik weet welk verhaal voor welke leeftijd is. Kennelijk heb ik daar intuïtie voor en voel ik goed aan wat een kind weet en ervaart op een bepaalde leeftijd. Maar waar ik dat precies vandaan haal, weet ik niet.’

Verboden te vliegen is een prachtig geïllustreerd oorlogsverhaal over een gezin met duiven, die in beslag genomen dreigen te worden door de Duitsers. Hoe kwam je op dat idee?

‘Rick de Haas, mijn vaste illustrator en ook een goede vriend, heeft een huisje in Frankrijk. In de zomer gaan mijn man en ik, als we ergens gaan kamperen, vaak ook een paar dagen bij Rick langs. Afgelopen zomer waren Ricks zus en een vriendin van haar die we nog niet kenden, er ook. Die vriendin vertelde over haar jeugd in de jaren vijftig, in een gezin met elf kinderen in een Brabants dorpje. Eens per jaar was daar duivenfeest, vertelde ze. Dan aten ze duivenkroketten, duivensoep, duivenragout. Rick en ik kregen het idee om een soort prentenboek te maken over een duif die hoort dat dat duivenfeest eraan komt en denkt “o, leuk!” en dan langzamerhand ontdekt dat dat helemaal niet zo leuk is. Mijn uitgeverij vroeg of mijn nieuwe boek over de Tweede Wereldoorlog kon gaan. Toen ik ging lezen, ontdekte ik allemaal fantastische dingen over duiven in de Tweede Wereldoorlog.’

Wat was je meest bijzondere ontdekking?

‘De duidelijke en bizarre parallel tussen de duiven en de jodenvervolging: ook duiven werden op lijsten gezet en afgevoerd en kwamen niet meer terug. Het contrast met de duif als symbool voor vrede en vrijheid is dan wel heel wrang en mooi. Er was ook een lijst met ‘dappere duiven’, omdat ze tijdens de oorlog boodschappen overbrachten tussen geallieerde troepen – dat verzín je zelf toch niet? Altijd als je historisch onderzoek doet, ontdek je zulke opmerkelijke verhalen.’

Geschiedenis

Waarom schrijf je graag historische boeken voor kinderen, en wat is het belang ervan?

‘Ik denk dat kinderen veel kunnen leren van de geschiedenis. Als mensen zich er meer van bewust zijn, gaan ze ook anders kijken naar het nu. Veel mensen weten bijvoorbeeld niet meer dat toen tijdens de Tweede Wereldoorlog de joden uit Duitsland op de vlucht sloegen, de rest van Europa de grenzen sloot. Daar hebben we het niet meer over, maar ook nu hebben we daar weer mee te maken als het gaat vluchtelingen. Als je die geschiedenis kent, verandert en nuanceert dat je beeld van de huidige tijd. Dan weet je bijvoorbeeld dat vluchtelingenproblematiek van alle tijden is, en dat er in de zeventiende eeuw meer immigranten woonden in Nederland dan mensen van eigen bodem.’

Je werd al vaker genomineerd voor de Thea Beckmanprijs. Hoe is het om nu ook daadwerkelijk gewonnen te hebben?

‘Wat ik eigenlijk net zo leuk vind als het winnen van de prijs zelf, is dat de Thea Beckmanprijs gewicht heeft gekregen. Bij de eerste nominatie ging het er heel anders aan toe dan nu. We zaten in een klein zaaltje in het Archeon op kleuterbankjes. Inmiddels is het een feestelijke uitreiking en merk je dat de prijs is uitgegroeid tot een serieuze onderscheiding met betekenis.

Ik heb alle historische romans van Thea Beckman gelezen. Hasse Simonsdochter was mijn lievelingsboek, omdat ik haar een van Beckmans meest geloofwaardige personages vind en omdat het onder meer in mijn eigen omgeving speelt, in Zutphen. Een van de eerste stukken die ik schreef was een artikel in de Zutphense krant over wat je van het boek kon terugvinden in de stad. In die tijd was ik nog juf Nederlands op het Stedelijk Lyceum en ging ik met leerlingen van mijn school bijvoorbeeld naar de herberg in de Rodetorenstraat.’

Jeugdboeken

Is elk onderwerp geschikt te maken voor een jeugdboek?

‘Dat denk ik wel, en ook voor elke leeftijd. Het vraagt alleen om keuzes maken in wat je vertelt en hoe je dat doet. Je moet heel dicht bij het perspectief van een kind te blijven en ook niet alles in één keer vertellen.’

Wat is het belangrijkste bij het schrijven van een goed jeugdboek?

‘Een goede balans tussen de informatie en je verhaal. Dat is een grote valkuil voor beginnende historische kinderboekenschrijvers, en dat begrijp ik als geen ander: tijdens je research stuit je op zoveel leuke dingen, en die wil je dan eigenlijk kwijt allemaal in je verhaal.’

Had jij zelf jeugdhelden eigenlijk? Of een boek dat je heeft veranderd?

‘Ja, ik kende Alleen op de wereld van Hector Malot uit mijn hoofd. Ik vond het zo’n prachtig verhaal. Het boek dat nog van mijn vader is geweest en waaruit hij me voorlas, is me nog heel dierbaar en daarom heb ik het laten restaureren. Laatst heb ik het weer eens uit de kast gehaald, omdat ik vernomen had dat Malot het schreef om kinderen Frankrijk te laten leren kennen. Ik las het opnieuw met de kaart van Frankrijk in de hand, en dat was weer zo anders en leuk.’

En toen je ouder was?

‘Op mijn zestiende hield ik heel veel van Couperus. Eline Vere heb ik wel vier keer gelezen. Thomas Hardy vond ik ook fantastisch – ja, ik hield toen ook al van historische settings.’

Geen onderscheid

Liefde voor verhalen begint bij kinderen. Het vreemde is: volwassenen vinden dat kinderen meer moeten lezen. Tegelijk nemen we jeugdliteratuur nauwelijks serieus en besteden kranten en tijdschriften er maar heel weinig aandacht aan.

‘ja, dat klopt. In de media wordt er wel aandacht besteed aan auteurs voor volwassenen, maar niet aan jeugdboekenschrijvers. Veel jeugdboeken zijn ook prachtige boeken voor volwassenen, maar dat wordt over het hoofd gezien. We vinden het vanzelfsprekend dat je als volwassene dat soort boeken niet leest, maar waarom eigenlijk niet? Collegaschrijver Sjoerd Kuyper zei ooit  – en dat vind ik een zeer goede uitspraak – dat die indeling verkeerd is: je zou geen onderscheid moeten maken tussen volwassenenliteratuur en kinderboeken. Ja, natuurlijk zijn er wel boeken voor de kleintjes. Maar wat we doorgaans ‘jeugdboeken’ noemen, is eigenlijk literatuur voor alle leeftijden.’