Woensdagochtend in de bomvolle grote zaal van Eye. Het is niet voor het eerst dat zorgen over de Nederlandse speelfilm ergens onderwerp van gesprek zijn. Wel nieuw is dat op dit Filmmakerssymposium Waar leggen we de lat nu eens alleen de makers zelf aan het woord komen. En dat, zo is afgesproken, het deze keer (bijna) niet over geld mag gaan. Wel over de vraag hoe het wiel van frustratie – prachtige vondst van de Deense gast Rumle Hammerich – in beweging moet komen. Minister van OCW Ingrid van Engelshoven is er ook. Ze heeft er haar vakantie voor onderbroken.
De filmmakersenquête
Het ‘Filmmakersinitiatief 2018‘ heeft een enquête gehouden onder regisseurs, scenarioschrijvers en acteurs om te peilen hoe filmmakers zelf denken over inhoud en kwaliteit van de Nederlandse film. Ja, ook de acteurs horen er nadrukkelijk bij. Kort samengevat is de uitslag: Nederlandse filmmakers vinden Nederlandse speelfilms doorgaans middelmaat. Internationaal gezien loopt de Nederlandse speelfilm achter. Van de geënquêteerden zegt 65% in het huidige Nederlandse filmklimaat hun eigen ideeën onvoldoende te kunnen uitvoeren. Ruim de helft noemt de artistieke vrijheid beperkt.
Nederlandse documentaires komen beter uit de bus. Daarvan vindt het merendeel der ondervraagden het niveau goed. Dramaseries zitten er tussenin.
Opvallend is dat Vlaamse filmmakers die dezelfde vragen kregen voorgelegd aanzienlijk positiever en zelfverzekerder waren. “Wij doen gewoon ons ding.”
Meer lef nodig
Zoals gezegd, die Nederlandse zorgen zijn er al langer. Vaak spitst het zich dan toe op het gekelderde marktaandeel. Een jaar of vijf geleden ruim 20%, de laatste drie jaar een bedroevende 12%. Of er wordt beschuldigend gewezen naar de fondsen met als conclusie: er moet meer geld komen. Dergelijke zaken spelen ook nu zeker mee. Maar meer nog kan je het Filmmakersinitiatief zien als een soort follow-up van het Brandend Kalf. Onder die noemer werden tijdens het Nederlands Film Festival 2017 makers aangespoord meer lef en engagement te tonen.
Gijs Scholten van Aschat, een van de initiatiefnemers van enquête en symposium, vergelijkt in Eye de filmsector met de andere kunsten. Toen hij eens aan een buitenlands gezelschap iets moest vertellen over de Nederlandse kunst en cultuur, kon hij zonder moeite met trots uitweiden over ons theater en de muziekwereld. Maar bij film bleef hij wat bedremmeld steken bij Alex van Warmerdam, Brimstone en Paul Verhoeven.
In de filmsector ziet hij een groot gat gapen tussen de formulefilms, liefst met het woord ‘hart’ in de titel, en de arthousefilms. Een enkele daarvan weet op buitenlandse festivals aandacht te trekken, maar het staat in geen verhouding tot het succes van bijvoorbeeld Denemarken en België. Het Filmmakersinitiatief 2018 wil zich buigen over oorzaak en gevolg, en wil over bevindingen en visie met de sector in gesprek gaan. Zonder direct schuldigen aan te wijzen of geld als wondermiddel te claimen.
Vertrouwen
Het gaat om de vraag: hoe kunnen wij het beter doen, hoe zetten we de Nederlandse film internationaal weer op de kaart. Nu zit er veel ruis tussen de bedenkers en makers aan de ene kant, en het uiteindelijke resultaat – de film – aan de andere kant.
Vrijheid, minder angst, vertrouwen, communicatie – dat zijn woorden die op het symposium vaak opduiken. Een kunstenaar is niet gebaat bij regels of bureaucratie. Verfrissend is dat men bereid lijkt ook de hand in eigen boezem te steken. Bespeuren we hier het begin van nieuw elan?
Hartenkreten van de makers
De bespreking van de resultaten van de enquête gaat vergezeld van een aansprekende bloemlezing uit de vele hartenkreten die de ondervraagden hebben toegevoegd. “Het is allemaal dezelfde brave eenheidsworst.” “In de Nederlandse speelfilm herken ik de maker niet.” “Het ontbreekt de Nederlandse film aan lef, aan eigenheid.” “Het enthousiasme, de expressiviteit moet weer terugkomen. Een revolutie is nodig.” Nou, ik zou zeggen, kom maar op met de Nederlandse nouvelle vague.
Een ander stelt: “Het loopt over te veel schijven, te veel inhoudelijke compromissen, te weinig financieringsmogelijkheden met name ook in de ontwikkeling.” In het verlengde hiervan: “Inhoudelijk heeft het Filmfonds een te grote stem, niet alleen via consulenten, maar ook omdat het zich richt op producenten.”
Of: “Den Skyldige [veelvuldig bekroonde Deense thriller die zich op één kantoorlocatie afspeelt, LB] was er bij het fonds waarschijnlijk niet doorgekomen.” En ook: “Ik heb een hele zomer geauditeerd voor films die allemaal gingen over een vrouw van in de dertig die niet wist of ze moest kiezen tussen carrière of kinderen.”
Theo Maassen speelt het voor
Het is zomaar een kleine greep die al aangeeft dat het een complex probleem is. Dat vervolgens bondig en beeldend wordt samengevat in een schitterend satirisch filmpje. Theo Maassen speelt hierin een filmmaker die vol vuur zijn filmplan presenteert. De goede verstaander herkent hier de plot van Gouden Palm-winnaar The Square. Vervolgens maakt een adviseur (ook gespeeld door Maassen) het spannende idee met goedbedoelde suggesties onschadelijk.
Filmmakers in de zaal en op het podium dragen voorbeelden uit eigen ervaring aan. Morgan Knibbe kon zijn even originele als aangrijpende (en hooggewaardeerde) vluchtelingendocumentaire Those Who Feel the Fire Burning in relatieve vrijheid realiseren dankzij een zogenaamde Wildcard. Maar bij volgende plannen stuitte hij op veel onbegrip bij producenten en fondsen.
Scenarioschrijver en regisseur Ger Poppelaars herinnert zich een script waarvoor hij in het buitenland lof kreeg toegezwaaid, maar dat hij in Nederland niet geproduceerd kreeg.
Intiatiefgroeplid Maarten Treurniet stelt dat het belangrijk is dat je feedback of kritiek krijgt van iemand die echte interesse heeft. Iemand die wil weten wat je beweegt en niet andere belangen voorop stelt. Samen in gesprek gaan, want passie op papier overbrengen is altijd moeilijk. “Maar er is er maar één echt verantwoordelijk, en dat ben je zelf.”
Hoe het wel lukte in Denemarken
Denemarken wordt vaak als lichtend voorbeeld gesteld. Daar heet alles veel beter geregeld te zijn en bloeit de creativiteit. Maar de Deense filmmaker Rumle Hammerich herinnert ons er aan dat het niet altijd zo is geweest. 25 Jaar geleden verkeerde de Deense film in grote crisis. Het publiek wilde geen Deense films zien en alle betrokkenen klaagden en voelden zich gefrustreerd. Het grote wiel van de Deense film stond stil.
Hammerich illustreert dat heel mooi met een foto die hij op een van zijn reizen maakte. We zien een groot waterrad dat is bedoeld is om water op te tillen en zo de velden te bevloeien. Maar uit zichzelf kan het niet in beweging komen. Daar is een kleiner wiel voor nodig dat het grote aandrijft.
Zo ging het ook in Denemarken. Pas toen er een paar knotsgekke filmmakers opstonden, waaronder Lars von Trier, die de regels doorbraken en risico’s durfden nemen, kwam er iets in beweging. Aardig detail is dat het Deense Filminstituut aanvankelijk niets zag in de later beroemd geworden Dogma-beweging. Met tv-geld kwam dat toch van de grond. Ofwel: dram door, zoek andere wegen, laat je niet afschepen.
Leg de lat hoog
Hoe nu verder? Initiatiefnemer Arno Dierickx stipt een paar zaken aan. Hij spoort zijn collega’s aan de lat hoog te leggen. “En in gesprekken met de sector moeten we onszelf zelfverzekerder positioneren”, stelt hij. Positief is dat het Filmfonds graag naar de voorstellen van het Filmmakersinitiatief wil luisteren.
Over niet al te lange tijd loopt de termijn van de Filmfondsdirecteur af. Ik informeer bij een lid van de initiatiefgroep of zij in het kader van de opvolging gaan lobbyen. Gaat vast gebeuren. Initiatiefgroeplid Maarten Treurniet had eerder al opgemerkt dat er een artistiek directeur nodig is. Geen cultureel management.
In zijn fantasie ziet Diericks Nederland opbloeien als een land met authentieke makers die verhalen vertellen over de tijd waarin we leven en de toekomst. We moeten met stoutmoedige plannen komen, in gesprek gaan, elkaar in de ogen kijken. Als auteurs hebben we de plicht onze eigen taal te ontdekken. We moeten kwetsbaar en tegelijk onverschrokken durven zijn. Er zijn geen garanties, maar een alternatief is er niet. “Laat je kennen. Laat maar zien wat ons te wachten staat.”
Goed om te wetenDe enquête is verspreid onder de leden van het Dutch Directors Guild, het Netwerk Scenarioschrijvers en de acteursbelangenvereniging ACT. Er waren 292 respondenten.
De complete resultaten van de enquête en een uitgebreide bloemlezing uit de reacties van filmmakers zijn te vinden op www.filmmakersinitiatief.nl
Nederlands 
English (UK) 
Français 
